Το Πυθαγόρειο - Ηραίο Σάμου (αρχαιολογικός χώρος) - Γράφει ο Κώστας Κατσιγιάννης*

Ναός της Ήρας (1907)

Τον 6ο αιώνα π.Χ. η νήσος Σάμος ήταν μεγάλη ναυτική δύναμη της Μεσογείου, αφού είχε ιδρύσει πολλές αποικίες στο χώρο της Μικράς Ασίας και στη Θράκη, ακόμη και στη Δύση, διατηρούσε δε εμπορικές σχέσεις ακόμη και με την Αίγυπτο.

Η αρχαία πόλη της Σάμου (το σημερινό Πυθαγόρειο) υπήρξε μια λαμπρή πόλη, που άνθισε περί το 550 π. Χ., την εποχή του τυράννου Πολυκράτη.

Τα τείχη της Σάμου (το σημερινό Πυθαγόρειο), μήκους 6,7 χλμ. με 31 πυργίσκους και το λιμάνι της πόλης με μήκος μώλου 370 μ. και βάθος πυθμένα 35 μ. (ένα από τα πιο σημαντικά τεχνικά έργα της αρχαιότητας) χρονολογούνται πιθανότατα κατά την αρχαϊκή περίοδο. 

Το Ευπαλίνειον όρυγμα μήκους περίπου ενός χλμ, κατασκευάστηκε περί το 550 π. Χ. από τον Μεγαρέα μηχανικό Ευπαλίνο, προκειμένου να υδροδοτηθεί η αρχαία πόλη, αποτελεί δε ακόμη και σήμερα υπόδειγμα τεχνικού έργου, που διδάσκεται σε πολλά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο.

Ο πρώτος μεγάλος ναός της Ήρας χρονολογείται από τον 8ο π. Χ. αιώνα. Τον διαδέχθηκε ένας άλλος μεγάλος ναός τον 7ο αιώνα (ο πρώτος που διέθετε περιστύλιο). 

Όμως και οι δύο ξεπεράστηκαν σε κάλλος από έναν κολοσσιαίο ναό (45 Χ 80 μ.), πρώτος ναός ιωνικού ρυθμού, που εδραζόταν σε 150 κολώνες (δεύτερος μεγαλύτερος μετά το ναό των Διδύμων προς τιμή του Απόλλωνα). Καταστράφηκε από τους Πέρσες και αντικαταστάθηκε από άλλον ακόμη πιο μεγάλο, που όμως ουδέποτε ολοκληρώθηκε, αποτέλεσε όμως υπόδειγμα για πολλούς ναούς της αρχαιότητας. Μεταξύ των πρώτων που εργάστηκαν σε εργασίες ανασκαφής του ναού ήταν ο σπουδαίος αρχαιολόγος Παναγής Καββαδίας και ο επίσης αρχαιολόγος και πολιτικός Θεμ. Σοφούλης. Σήμερα σώζονται τα ερείπια του ναού κοντά στον οικισμό του Ηραίου.

Το Πυθαγόρειο και το Ηραίο εντάχθηκαν στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της Ουνέσκο το 1992.

Από πρόσφατη έκδοση γραμματοσήμων των ΕΛΤΑ, το Ηραίο της Σάμου, δηλαδή ο κολοσσιαίος Ναός της Ήρας στη Σάμο, ο μεγαλύτερος Ναός του κόσμου, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Στο γραμματόσημο απεικονίζεται το Σύνταγμα του Γενέλεω (560 - 550 π.Χ.), που αποτελεί μία διάταξη αγαλμάτων που απεικονίζουν μία οικογένεια, ένα από τα καλύτερα δείγματα της αρχαϊκής τέχνης (τα πρωτότυπα αγάλματα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βαθέος και αντίγραφά τους στον Αρχαιολογικό Χώρο του Ηραίου).

Στην απόφαση ένταξης αναφέρεται, ότι στο νησί της Σάμου, τόσο κοντινό με τη Μικρά Ασία, πολλοί πολιτισμοί αναπτύχθηκαν αρχής γενομένης από την τρίτη χιλιετία π.Χ.

Πιο ειδικά έχουν αναδειχθεί οι αρχαιότητες του Πυθαγορείου, αρχαίο λιμάνι με μνημεία ελληνικά και ρωμαϊκά, με το εντυπωσιακό υπόγειο υδραγωγείο και το μεγαλοπρεπή ναό προς τιμή της Ήρας. Επίσης τονίζεται από την Ουνέσκο το γεγονός ότι κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα η Σάμος υπήρξε η πιο ισχυρή ναυτική και εμπορική δύναμη του ελληνικού κόσμου. Αυτό προκύπτει από το πλήθος και τον πλούτο των αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Πυθαγορείου και που συγκαταλέγονται ανάμεσα στις πιο εντυπωσιακές και πλήρεις του Ελληνο-ρωμαϊκού κόσμου.

*πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
τ. Γενικός Διευθυντής ΕΟΤ

Από την έντυπη έκδοση