Τα χαράματα της 22ας Δεκεμβρίου 1945, (200) περίπου Έλληνες, νεαροί φοιτητές, επιστήμονες και καλλιτέχνες -αυτοί που λίγα χρόνια αργότερα θα συμμετείχαν στο διεθνές στερέωμα των επιφανών της τέχνης, της επιστήμης και των γραμμάτων- έπειτα από πολλές περιπέτειες, διπλωματικές ισορροπίες και πολιτικές συμμαχίες, επιβιβάστηκαν στο θρυλικό (είχε ήδη μεταφέρει χιλιάδες αμερικανούς πεζοναύτες που συμμετείχαν στην απόβαση στην Νορμανδία) μεταγωγικό πλοίο MATAROA, αφήνοντας πίσω τους την Ελλάδα -που σιγά - σιγά έμπαινε στην περιπέτεια του Εμφυλίου πολέμου- κι έφευγαν για το Παρίσι, προκειμένου να γλιτώσουν από τις πολιτικές διώξεις κατά τη διάρκεια της «Λευκής Τρομοκρατίας» που ακολούθησε τη λήξη των Δεκεμβριανών και την Συνθήκη της Βάρκιζας (12/02/1945).
Η μεγάλη πλειοψηφία τους ήταν υπότροφοι του γαλλικού κράτους, υπήρχε δε, επίσης, μεταξύ τους, σημαντικός αριθμός εκπροσώπων και άλλων τομέων επαγγελμάτων οι οποίοι δεν στερούνταν ταλέντου. Στο MATAROA δεν επιβιβάστηκαν μόνο αριστεροί, αλλά και γόνοι φτωχών οικογενειών, προοδευτικών και φιλο-αριστερών πεποιθήσεων αλλά και γόνοι αστικών οικογενειών.
Το ταξίδι οργανώθηκε από τον τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών τον Οκτάβιο Μερλιέ (Octave Merlier) και τον Διευθυντή Σπουδών του Ινστιτούτου,Ροζέ Μιλλιέξ (Roger Milliex), οι οποίοι -όντες φιλέλληνες και αντιστασιακοί- κατάφεραν μετά από πολλές διπλωματικές περιπέτειες και αναβολές να ναυλώσουν το νεοζηλανδέζικο πλοίο MATAROA, σχεδιάζοντας μια μεγάλη έξοδο, την «υποτροφιάδα» όπως έμεινε γνωστή στην ιστορία. «Κυρίως ήθελα νέους επιστήμονες που θα πήγαιναν στο Παρίσι, τη Λυών, το Μονπελιέ, το Νανσύ, το Στρασβούργο, θα παρακολουθούσαν την γιγαντιαία δουλειά της ανοικοδόμησης και γυρνώντας κατόπιν στην Ελλάδα θα προσφέρανε τη δημιουργική τους εμπειρία…. Ήταν φτωχά παιδιά… Δεν θα τους ξεχάσω ποτέ. Οτιδήποτε κι αν επιτύχει κανείς για τέτοιους ανθρώπους θα είναι λίγο….», σημείωσε ο Μερλιέ στη μοναδική μεγάλη συνέντευξη που παραχώρησε για το θέμα αυτό μετά από χρόνια. «Κατάφεραν να βγάλουν τους υπότροφους από μια εξαιρετικά δεινή θέση. Βλέποντας τον κίνδυνο που κρεμόταν πάνω από το κεφάλι μιας ολόκληρης γενιάς επιστημόνων και καλλιτεχνών, έσπευσαν να φυγαδεύσουν όσους μπόρεσαν στο εξωτερικό για σπουδές», λέει χρόνια αργότερα ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος.
Η μεγάλη πλειοψηφία τους ήταν υπότροφοι του γαλλικού κράτους, υπήρχε δε, επίσης, μεταξύ τους, σημαντικός αριθμός εκπροσώπων και άλλων τομέων επαγγελμάτων οι οποίοι δεν στερούνταν ταλέντου. Στο MATAROA δεν επιβιβάστηκαν μόνο αριστεροί, αλλά και γόνοι φτωχών οικογενειών, προοδευτικών και φιλο-αριστερών πεποιθήσεων αλλά και γόνοι αστικών οικογενειών.
Το ταξίδι οργανώθηκε από τον τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών τον Οκτάβιο Μερλιέ (Octave Merlier) και τον Διευθυντή Σπουδών του Ινστιτούτου,Ροζέ Μιλλιέξ (Roger Milliex), οι οποίοι -όντες φιλέλληνες και αντιστασιακοί- κατάφεραν μετά από πολλές διπλωματικές περιπέτειες και αναβολές να ναυλώσουν το νεοζηλανδέζικο πλοίο MATAROA, σχεδιάζοντας μια μεγάλη έξοδο, την «υποτροφιάδα» όπως έμεινε γνωστή στην ιστορία. «Κυρίως ήθελα νέους επιστήμονες που θα πήγαιναν στο Παρίσι, τη Λυών, το Μονπελιέ, το Νανσύ, το Στρασβούργο, θα παρακολουθούσαν την γιγαντιαία δουλειά της ανοικοδόμησης και γυρνώντας κατόπιν στην Ελλάδα θα προσφέρανε τη δημιουργική τους εμπειρία…. Ήταν φτωχά παιδιά… Δεν θα τους ξεχάσω ποτέ. Οτιδήποτε κι αν επιτύχει κανείς για τέτοιους ανθρώπους θα είναι λίγο….», σημείωσε ο Μερλιέ στη μοναδική μεγάλη συνέντευξη που παραχώρησε για το θέμα αυτό μετά από χρόνια. «Κατάφεραν να βγάλουν τους υπότροφους από μια εξαιρετικά δεινή θέση. Βλέποντας τον κίνδυνο που κρεμόταν πάνω από το κεφάλι μιας ολόκληρης γενιάς επιστημόνων και καλλιτεχνών, έσπευσαν να φυγαδεύσουν όσους μπόρεσαν στο εξωτερικό για σπουδές», λέει χρόνια αργότερα ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος.
Η επιλογή έγινε ανάμεσα σε φοιτητές εξήντα κλάδων και ειδικοτήτων. Αρχηγός της ομάδας ήταν ο αρχιτέκτονας Πάνος Τζελέπης και ανάμεσα στα μέλη της «Υποτροφιάδας» ήταν: οι φιλόσοφοι Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Παπαϊωάννου, Κώστας Αξελός, ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος, οι φοιτητές αρχιτεκτονικής Εμμανουήλ Κινδύνης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Κωνσταντίνος Μανουηλίδης, Νικόλας Χατζημιχάλης, Γιώργος Κανδύλης, Πάνος Τσολάκης, Τάκης Ζενέτος, ο κινηματογραφιστής Μάνος Ζαχαρίας, ο γλύπτης Μέμος Μακρής, ο ζωγράφος Ντίκος Βυζάντιος, ο μουσικός Δημήτρης Χωραφάς, η ζωγράφος και συγγραφέας Νέλλη Ανδρικοπούλου, ο τεχνοκριτικός Αγγελος Προκοπίου, οι γιατροί Ανδρέας Γληνός και Ευάγγελος Μπρίκας, οι συγγραφείς Ελλη Αλεξίου και Μιμίκα Κρανάκη, η ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου, ο ποιητής Ανδρέας Καμπάς, οι φιλόλογοι Εμμανουήλ Κριαράς και Σταμάτιος Καρατζάς, και πολλοί άλλοι. Ο συνθέτης Ιάνης Ξενάκης, ο οποίος είχε τραυματιστεί στο μάτι στα Δεκεμβριανά, έφτασε αργότερα, μόνος του, στο Παρίσι.
Η γενιά που μπάρκαρε σ’ αυτό το πλοίο δεν θα πήγαινε χαμένη. Πολλοί από αυτούς θα γίνουν ευρέως γνωστοί ως σημαίνουσες προσωπικότητες των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών, συγκροτώντας τον πυρήνα της ελληνικής διανόησης στη Δύση.
Η «γυναίκα με τα μεγάλα μάτια» έγινε ένα πλοίο θρύλος για την ελληνική πολιτιστική ιστορία καθώς σε μια αντικειμενικά πολύ δύσκολη περίοδο (αρχές του εμφυλίου πολέμου) έγινε το πλοίο της ελπίδας που έδωσε την «ονειρική διέξοδο» όπως χαρακτηριστικά είπε, μετά από πολλά χρόνια, ο επιβάτης του ΜΑΤΑΡΟΑ, φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης.
Τον Μάρτιο του 1946 το MATAROA τιμήθηκε με το M.B.E (Member of the Order of the British Empire) for «long and meritorious service at sea and in dangerous waters during the war». Στις 21 Νοεμβρίου του 1956 αποπλέει από το Southampton για τη Νέα Ζηλανδία. Ήταν το τελευταίο του ταξίδι. Στις 29 Μαρτίου 1957 φτάνει στη ναυτική βάση του Βασιλικού Ναυτικού στον όρμο του Faslane της Σκωτίας, για να ξεκινήσουν οι διαδικασίες διάλυσής του.
Δύο από τους επιβάτες του «Ματαρόα», δύο μέλη της «Υποτροφιάδας», η εικαστικός Νέλλη Ανδρικοπούλου και η συγγραφέας Μιμίκα Κρανάκη, φωτίζουν με δύο βιβλία-μαρτυρίες το ταξίδι, τα πρόσωπα, την εποχή, μεταφέροντας μνήμες και συναισθήματα, αποτιμήσεις και κρίσεις για το ταξίδι του 1945. Η πρώτη, η Νέλλη Ανδρικοπούλου, στο βιβλίο της «Το ταξίδι του Ματαρόα – 1945, Στον καθρέφτη της μνήμης» (Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, Φεβρουάριος 2008 - κείμενο, σε μετάφραση της συγγραφέως, που συμπεριελήφθη στο αφιέρωμα του περιοδικού Νέα κοινωνιολογία, με τίτλο: «Η ελληνική διανόηση στο Παρίσι» (τχ. 43, χειμώνας 2006-2007) επιχειρεί, επιστρατεύοντας τις μαρτυρίες όσων ακόμα ζουν από εκείνο τον διάπλου, να ξαναθυμηθεί την διαδρομή, τους πρωταγωνιστές, τις πρώτες εικόνες του νέου κόσμου. Η δεύτερη, η Μιμίκα Κρανάκη, είχε μοιραστεί ήδη από το 1950, το δύσκολο μεταίχμιο ενός νέου ανθρώπου, που βρίσκεται ολομόναχος σε μια ξένη χώρα. Το κείμενο «Ματαρόα» σε δύο φωνές – Σελίδες ξενητιάς» (Εκδόσεις ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ, Νοέμβριος 2007) είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό “LesTemps Modernes” του Ζαν Πωλ Σαρτρ και αποτυπώνει, με τη φόρτιση του τότε, τις πρώτες μέρες της ζωής στο Παρίσι, «τις μέρες της σιωπής, της μοναξιάς, της αναζήτησης».
Χρήστος Σαπουνάς
Από την έντυπη έκδοση του «Σαμιακού Βήματος»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου