Ζητούν την απομάκρυνση των λυμάτων από τον ιερό χώρο του Κάβο Φονιά

Με συγκέντρωση υπογραφών δεκάδων πολιτών του Πυθαγορείου, αλλά και κατοίκων περιοχών από ολόκληρη τη Σάμο, ζητείται η απομάκρυνση του δικτύου παροχέτευσης των ακατέργαστων λυμάτων του Πυθαγορείου σε άλλο χώρο, μακριά από τον ιερό χώρο του Κάβο Φονιά.

Ακολουθεί η σχετική επιστολή την οποία αποστέλλουν, μεταξύ άλλων, στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και στον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη.

Γ. Ανδρεαδάκης – Β. Δημητριάδης
Λ. Λυκούργου 70, 831 03 Πυθαγόρειο Σάμου 

marenostrumest@hotmail.com

Προς:

Πρόεδρο Ελληνικής Δημοκρατίας

Πρωθυπουργό Ελληνικής Δημοκρατίας

Υπουργό Εθνικής Άμυνας

Υπουργό Πολιτισμού & Αθλητισμού

Βουλή των Ελλήνων (Τμήμα Αποκατάστασης Αρχαίων Μνημείων και Σύγχρονων)

Πρόεδρο της Επιτροπής «Ελλάδα 2021»

Βουλευτή Σάμου

Εφορεία Αρχαιοτήτων Σάμου-Ικαρίας

Περιφερειάρχη Βορείου Αιγαίου

Δήμαρχο Δήμου Ανατολικής Σάμου

Δήμαρχο Δήμου Δυτικής Σάμου

Πρόεδρο Διαδημοτικού Λιμενικού Ταμείου Σάμου

Κοινοποίηση: Έντυπο και Ηλεκτρονικό Τύπο

Ο ιερός χώρος του Κάβο Φονιά (πρώην Κάβου Τζωρτζή), στον οποίο έγινε η πρώτη νικηφόρα, καθοριστική για το μέλλον της σαμιακής επανάστασης, μάχη ανάμεσα στους Σαμιώτες υπερασπιστές του Λογοθέτη Λυκούργου και τους Οθωμανούς επιδρομείς του Καραλή, στις 5 Ιουλίου 1821, τιμήθηκε, στο πλαίσιο του εορτασμού της εκατονταετηρίδας, το 1930, με την τοποθέτηση αναμνηστικής στήλης και την τέλεση αρχιερατικού τρισαγίου (1). Από το 1996, με πρωτοβουλία της τοπικής αυτοδιοίκησης και σύμφωνη γνώμη και χρηματοδότηση των αρμόδιων υπουργείων, έχει μετατραπεί σε σημείο συγκέντρωσης και εκβολής των λυμάτων του Πυθαγορείου και των γύρω του κτιριακών εγκαταστάσεων. Η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα ο χώρος είναι προκλητική και άκρως ντροπιαστική για τη συλλογική μνήμη του τόπου (2).

Οι υπογράφοντες ζητούμε από την πολιτεία και την τοπική αυτοδιοίκηση να ενεργήσουν άμεσα, προκειμένου να απομακρυνθεί το δίκτυο παροχέτευσης των ακατέργαστων λυμάτων του Πυθαγορείου σε άλλο χώρο, μακριά από τον Κάβο Φονιά.

Ταυτόχρονα ζητούμε να γίνει αποκατάσταση του φυσικού τοπίου και ανάπλασή του για να διευκολυνθεί η προσβασιμότητα στους επισκέπτες. Παρόλο που η εθνική μας ταυτότητα στηρίζεται στην ιστορική μνήμη, αδιάσειστο τεκμήριο της οποίας είναι και ο Κάβο Φονιάς, το ανατολικότερο σημείο που έγινε νικηφόρα μάχη με τους Οθωμανούς το 1821, ο εορτασμός των 200 χρόνων από την Επανάσταση δεν συνοδεύτηκε με το απαραίτητο έργο αποκατάστασης του μνημείου.

Πυθαγόρειο Σάμου, 22 Οκτωβρίου 2022

Με εκτίμηση

(1) Βλ. παρακάτω σχετικό κείμενο του ιστορικού Χ. Λάνδρου 

(2) Βλ. φωτογραφικό υλικό. 

1. Αγγελινάρας Κ. Γιώργος, φιλόλογος, συγγραφέας
2. Ανδρεαδάκης Α. Βαγγέλης, πλοίαρχος Ε.Ν.
3. Ανδρεαδάκης Α. Γιώργος, επιχειρηματίας - ναυτιλιακά
4. Αξιώτης Νίκος, επιχειρηματίας
5. Αποστολάτος Νίκος, φιλόλογος
6. Βαρβούνης Γ. Μανόλης, καθηγητής Λαογραφίας ΔΠΘ
7. Βασιλειάδη Άρτεμη, επιχειρηματίας, πρόεδρος «Στράτος» Α.Ε.
8. Βασιλειάδη Εμμ. Νιόβη, φαρμακοποιός
9. Βέης Γιώργος, πρέσβης ε. τ., ποιητής
10. Βεϊνόγλου Πηνελόπη, πράκτορας σκαφών αναψυχής
11. Βιβέλης Αντώνης, επιχειρηματίας-ναυτικός
12. Γαλατιανός Κ. Νίκος, υποστράτηγος ΕΛ.ΑΣ. ε.α.
13. Γαλατιανού Ελένη, αστυνομικός υποδιευθυντής ε.α.  
14. Γεωργίου Ιωάννα, εκπαιδευτικός
15. Γιαννούτσος Κ. Μανόλης, φιλόλογος, Dr. ιστορικός
16. Γιατίλη Αναστασία, ιδιώτης
17. Γιατίλης Π. Αντώνης, πλοίαρχος Ε.Ν.
18. Γριβελή Σοφία, επιχειρηματίας
19. Δαμιανίδης Κώστας, αρχιτέκτων ναυπηγός
20. Δημητριάδης Θ. Βαγγέλης, εκπαιδευτικός, συγγραφέας
21. Δημητριάδης Β. Θεολόγος, ηλεκτρολόγος, μηχανολόγος ανεμογεννητριών 
22. Δημητριάδης Θ. Κωνσταντίνος, ηλεκτρονικός
23. Ζαχαριουδάκης Εμμανουήλ, ιερέας ιερού ναού Μεταμορφώσεως Σωτήρος
24. Ζέππου Άννα, απασχολούμενη στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου
25. Ζημάλης Ευάγγελος, ιατρός
26. Ηλιού Σπύρος, επιχειρηματίας, πρόεδρος αλιέων Σάμου
27. Θρασυβούλου Δημήτρης, φιλόλογος, Dr. ιστορικός
28. Καλατζή Μαρία, πτυχιούχος ΑΕΙ
29. Καλατζής Μανόλης, πλοίαρχος Ε.Ν.
30. Καλογήρου Κ. Βασίλης, θεολόγος
31. Καμπούρης Π. Μιχάλης, πλοίαρχος Ε.Ν.
32. Καπλαντζής Ιωάννης, επιχειρηματίας, Β ́αντιπρόεδρος ΕπιμελητηρίουΣάμου
33. Καραβασίλης Ι. Μανόλης, ηλεκτρονικός
34. Καραγιαννίδης Κ. Γιάννης, ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος
35. Καραγιαννίδης Κ. Γιώργος, καθηγητής Ψηφιακών Τηλεπικοινωνιακών Συστημάτων ΑΠΘ
36.Καραθανάσης Α. Γιώργος, Ο. Καθηγητής Οικονομικών Ο.Π.Α.
37. Κατρακάζος Νίκος, τουριστικός πράκτορας, γραφείο τουρισμού
38. Κατσικογιάνννη Ελπίδα, φιλόλογος, μέλος σ.ο.  περιοδικού «Απόπλους»
39. Κατσούρης Γεώργιος, επιχειρηματίας, μέλος Δ.Σ. Επιμελητηρίου Σάμου
40. Κιάσσου Νίτσα, συγγραφέας, επιχειρηματίας
41. Κουτσουράς Χρήστος, ζωγράφος
42. Κυπραίος Απόστολος, επιχειρηματίας, αλιευτικά
43. Κυπραίος Νίκος, ζωγράφος
44. Κυριαζής Α. Γιώργος, επιχειρηματίας, περιφερειακός σύμβουλος, πρόεδρος Επιμελητηρίου Σάμου
45. Κυριαζής Δημήτριος, επιχειρηματίας, υπεύθυνος Γ.Ε.ΜΗ και Εξυπηρέτησης επιχειρήσεων Επιμελητηρίου Σάμου
46. Κυριαζής Σ. Μάνος, πολιτικός μηχανικός
47. Λάνδρος Ν. Χρίστος, φιλόλογος-ιστορικός, π. προϊστάμενος ΓΑΚ Σάμου
48. Λουλουργάς Γιάννης, οργανοποιός, μουσικός
49. Μάμμη Αικατερίνη, επιχειρηματίας, μέλος Δ.Σ. Επιμελητηρίου Σάμου
50. Μαργιωρής Δ. Σωτήρης, δημοσιογράφος ΕΡΤ
51. Μάρκου Άγγ. Στέλιος
52. Μάρκου Εμμ. Στέλιος, φυσικός, σκηνοθέτης Θεατρικής Ομάδας Σάμου
53. Μαυρατζώτης Ελισσαίος, επιχειρηματίας, δημ. σύμβουλος, επόπτης Επιμελητηρίου Σάμου 

54. Μελαχροινός Φ. Ραφαήλ, πλοιοκτήτης
55. Μελαχροινός Φ. Στέλιος, πλοιοκτήτης
56. Μελαχροινός Φραντζέσκος, πλοιοκτήτης
57. Μισιτζής Λ. Γιάννης, ιατρός, τ. διευθυντής κλινικής μαστού νοσοκομείου Άγιος Σάββας
58. Μιχέλης Κυριάκος Εμμ., παιδίατρος
59. Μιχέλης Μανόλης, επιχειρηματίας
60. Μυλωνά Μαντούλα, επιχειρηματίας
61. Νικολαΐδης Αντώνης, ιχθυολόγος, κέντροκαταδύσεων
62. Νίτου Μαρία, επιχειρηματίας
63. Παλαιοκαστρίτης Γιώργος, σμήναρχος Π.Α.
64. Παλαιοκαστρίτου Ιωάννα, χημικός, τ. υπάλληλος ΥΠΕΧΩΔΕ
65. Παντελόγλου Γ. Κώστας, αερολιμενάρχης
66. Παπαθεοδώρου Αντώνης, επιχειρηματίας
67. Πάχος Μ. Βαγγέλης, πρόεδρος Συλλόγου Σάμου Περίπλους-επιχειρηματίας
68. Πάχος Μ. Γιάννης, πλοίαρχος Ε.Ν.
69. Πάχος Μ. Πάχος, ναυτικός, επιχειρηματίας
70. Ροκανάς Χάρης, πρέσβης επί τιμή
71. Σολούνιας Επ. Αντώνης,επιχειρηματίας
72. Σολούνιας Επ. Γιώργος, επιχειρηματίας
73. Σπανουδάκης Α. Δημήτρης, ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος
74. Σπυρίδωνος Γεωργία, επιχειρηματίας
75. Σταμνά Λίτσα, φιλόλογος, ηθοποιός Θ. Ο. Σάμου
76. Στεφανάκης Κ. Μάνος, δημοσιογράφος, διευθυντής εφ. «Σαμιακόν Βήμα»
77. Ταλιαδούρος Α. Κώστας, γεωπόνος
78. Τζερέτας Δ. Βαγγέλης, δικηγόρος
79. Τζερέτας Δ. Μανόλης, επιχειρηματίας
80. Τσακαλωφάς Ευάγγελος, επιχειρηματίας, μέλος Δ.Σ. του Επιμελητηρίου Σάμου
81. Τσιμπλάκης Π. Μιχάλης, αρχιτέκτονας, προϊστάμενος πολεοδομίας Μυκόνου
82. Φεγγουδάκης Γιάννης, φοροτεχνικός
83. Φερεντίνος Οδυσσέας, γεωπόνος
84. Φερεντίνου Καλλιρρόη, πολιτικός μηχανικός, υπάλληλος δήμου ΑνατολικήςΣάμου
85. Φλωρούς Εμμανουήλ, ασφαλιστικός διαμεσολαβητής, Α΄ αντιπρόεδρος Επιμελητηρίου Σάμου 

86. Χατζηελευθεριάδου Κ. Ελπίδα, φαρμακοποιός
87. Χατζηελευθεριάδης Κ. Ευάγγελος, γενικός ιατρός
88. Χατζηελευθεριάδης Κ. Ηλίας, ιατρός
89. Χατζημιχάλη Αγγέλα, φιλόλογος, προϊσταμένη ΓΑΚ Σάμου
90. Χατζημιχάλης Δημήτρης, σ. υπάλληλος ΕΤΕ, μέλος σ. ε. περιοδικού «Απόπλους»
91. Χίου Έλσα, συγγραφέας
92. Χουσνή Έλενα, εκπαιδευτικός, συγγραφέας

Χρίστος Λάνδρος

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΝ ΚΑΒΟ ΦΟΝΙΑ

Αν δεν υπήρχε η αφήγηση των ιστορικών Επαμεινώνδα και Νικολάου Σταματιάδη και τα ντοκουμέντα που αυτοί διέσωσαν, ίσως δεν θα γνωρίζαμε πολλά για την πρώτη εκστρατεία του οθωμανικού στόλου κατά της Σάμου το 1821. Οι πρωτογενείς πηγές δεν έχουν διασωθεί στα έγγραφα, οι ανωτέρω όμως ιστορικοί πρέπει να τις είχαν υπόψη τους και τις δημοσίευσαν. Υπάρχουν βέβαια και άλλες πηγές που αναφέρονται στα γεγονότα του Ιουλίου 1821, δυο ποιήματα, ένας εκκλησιαστικός ύμνος, το τοπωνύμιο Κάβο Φονιάς και η παράδοση που αναφέρεται στην ηρωική μάχη. Ο Ν. Σταματιάδης έχει διασώσει μιαν άμεση πηγή, μια ημερολογιακή καταγραφή στην οποία φαίνεται ότι έχει στηριχθεί η όλη αναφορά στο γεγονός. Πριν παρουσιάσει την πηγή, περιγράφει το μέγεθος του κινδύνου, τις σκέψεις περί αποφυγής μιας πιθανής κατάκτησης, τις σκέψεις περί εκπατρισμού, αλλά και τη συστράτευση, την απόφαση του Λυκούργου να μείνουν και να πολεμήσουν μέχρι τέλους ως οι αρχαίοι Σπαρτιάτες στα στενά των Θερμοπυλών. Η συσχέτιση είναι εμφανής. Οι Έλληνες για μια ακόμη φορά καλούνται να αποκρούσουν τον εξ Ανατολής επιδρομέα που στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν έρχεται απ’ εκεί αλλά συμβολικά ή νοητά ταυτίζεται με τους αρχαίους Πέρσες. Η σύγκρουση και πάλι θα είναι ανάμεσα στον πολιτισμό – Δύση και στη βαρβαρότητα – Ανατολή. Ο ιστορικός φαίνεται να παραγνωρίζει ότι υπάρχει ήδη μια κρατική υπόσταση αυτή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ότι η επανάσταση αντιμετωπίζεται από αυτήν ως ανταρσία και κατάργηση της νομιμότητας. Στην προκειμένη περίπτωση η νομιμότητα είναι τελείως διαφορετική. Οι Έλληνες, αν και υπόδουλοι, είναι ηθικά και ιδεολογικά ελεύθεροι, αγωνίζονται αιωνίως για την απελευθέρωση από την τουρκοκρατία, το οθωμανικό κράτος δεν είναι νόμιμο κράτος αλλά παράνομη κατοχή και η νομιμότητα απαιτεί την ανατροπή του. Οι Έλληνες δεν έχουν κρατική υπόσταση, αλλά απαιτούν να την έχουν διεκδικώντας όχι μόνον ό,τι απώλεσαν το 1453 με την άλωση της Πόλης αλλά ό,τι κατάφεραν να αποκτήσουν οι Οθωμανοί.

Η αντιμετώπιση του κινδύνου το καλοκαίρι του 1821 στη Σάμο αποτελεί μια παράτολμη και γενναία απόφαση, η οποία προετοιμάζεται με τελετουργικό τρόπο. Ο Λυκούργος καλεί τον αρχιερέα Κύριλλο και τους οπλαρχηγούς και διατάσσει να γίνουν δεήσεις και λιτανείες υπέρ της σωτηρίας και να ενισχυθούν οι φρουρές. Ο θρησκευτικός ηγέτης υποτασσόμενος στον πολιτικό μεταβάλλεται σε στρατιώτη για την κοινή υπόθεση. Ο αρχηγός πριν φύγει για τη μάχη ασπάζεται τη γυναίκα και τα παιδιά του με τη φράση «αφίημι υμάς εις το έλεος του Κυρίου και ούτος θα φροντίσει περί υμών. Ειμί πατήρ πάντων και οφείλω να μεριμνήσω περί πάντων και της Πατρίδος». Δεν είναι γνωστό αν πράγματι έτσι μίλησε ο Λυκούργος. Ο ιστορικός αναπλάθει τα λόγια του με βάση τον χαρακτήρα και τη στάση του εν γένει. Άλλωστε πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να καταγραφούν σε έγγραφα τα λόγια ενός αποχαιρετισμού του πολεμιστή με την οικογένειά του. Πώς άραγε τον αντιφώνησε η σύζυγός του Πουλουδίτζα Γεωργιάδη και πώς τα παιδιά του; Αυτόπτες μάρτυρες δεν υπήρξαν. Όμως ήδη από τα ομηρικά έπη η λογοτεχνία έχει να παρουσιάσει παρόμοιες σκηνές αποχωρισμού με πιο χαρακτηριστική εκείνη του Έκτορα και της Ανδρομάχης. Και σε άλλες ενέργειές του ο Λυκούργος παρουσιάζεται από τον ιστορικό ως άλλος ήρωας της αρχαιότητας. Είναι δηλαδή εμφανής η σύνδεση του ηρωικού 1821 με το ένδοξο αρχαιοελληνικό παρελθόν.

Ο Λυκούργος στην εμφάνιση του οθωμανικού στόλου και μπροστά στον κίνδυνο να καταληφθεί η Σάμος δεν εγκαταλείπει τη θέση του, στο Ποτοκάκι, την πιο πρόσφορη και ευάλωτη ακτή αποβάσεως, δεν υποχωρεί, αν και γνωρίζει πως οι δυνάμεις που διαθέτει είναι ισχνές. Στην πρόταση του Οθωμανού ναυάρχου περί υποταγής απαξιώνει και ν’ απαντήσει. Δεν εκφέρει βέβαια το αρχαίο «μολών λαβέ», αλλά ο ιστορικός τον συνδέει άμεσα με τον αρχαίο Λεωνίδα, όταν του βάζει στα χείλη τα εξής λόγια τη στιγμή που οι περί αυτόν στρατιωτικοί του πρότειναν να αντιτάξουν άμυνα σε υψηλότερες, ορεινές θέσεις, του νησιού. «όστις θέλει ας αναχωρήση. Ο ιδικός μου τάφος θα ήναι εδώ όπως του Λεωνίδα εν Θερμοπύλαις».

Το αποτέλεσμα της στρατηγικής του να εμποδισθεί πάση θυσία η απόβαση τουρκικών στρατευμάτων στην παραλία υπήρξε σωτήριο. Η επιτυχής απόκρουση, η φονική μάχη στον κάβο Τζωρτζή, η νίκη κράτησε τη Σάμο ελεύθερη, επιβεβαίωσε τις ικανότητες του αρχηγού και της πολιτικής του, έδωσε αυτοπεποίθηση στους κατοίκους ότι θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν κάθε κίνδυνο, αφού τα κατάφεραν το 1821 με λιγότερα μέσα.

Οι λεπτομέρειες εκείνης της μάχης διασώθηκαν σε έγγραφο που δημοσιεύει ο Νικόλαος Σταματιάδης (Σαμιακά, τόμ. Α ́, σ. 46-51) και φέρει τον τίτλο «Εφημερίς των επισυμβάντων παρά του κατά της Σάμου εφορμήσαντος οθωμανικού στόλου 1821». Πρόκειται για μια ημερολογιακή καταγραφή, κατά κανόνα επίσημη, γραμμένη από γραμματέα του Διοικητηρίου κατ’ εντολή του Λυκούργου. Η «Εφημερίς» συντάχθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με τα γεγονότα και καταγράφει εκτός των άλλων ενέργειες, στάσεις, συμπεριφορές, αισθήματα και πρακτικές που ακολουθούνταν συχνά σε περιόδους κρίσεων. Ο συντάκτης έχει συνειδητοποιήσει ότι οι μέρες που ζει ο ίδιος και οι άλλοι συμπατριώτες είναι εξόχως σημαντικές και θα πρέπει να μείνουν ες αεί στη μνήμη των μεταγενεστέρων.

Το έγγραφο

Εφημερίς των επισυμβάντων παρά του κατά της Σάμου εφορμήσαντος οθωμανικού στόλου 1821

Ιουλίου 3. Ημέρα Κυριακή περί ώραν δ ́ από μεσημβρίας ενταύθα κατά την Χώραν, ο οθωμανικός στόλος φανείς από το μεσημβρινόν μέρος της Σάμου συνεκροτείτο από 37 πλοία μικρά, μεγάλα, τέσσερα δίκροτα, πέντε φεργάδες, κουρβέτα, διάφορα υμπρίκια, σαλούπες και άλλα με έν πλήθος μικρών περαμάτων, βαρκών και άλλων πλοιαρίων, τα οποία ενορμίσθησαν κατά σειράν από τον ανατολικόν πορθμόν της Σάμου έως το κατά την Κολώνα ακροτήριον. Νέα τοιαύτη έντρομος θεωρία τοσούτων πλοίων, τα οποία εφαίνοντο ως τόσα πολεμικά τείχη έπρεπε βέβαια να προξενήση ως και επροξένησε μέγαν τρόμον εις την Σάμον. Όθεν όλα τα χωρία ήρχισαν αμέσως να καταφεύγωσιν εις τα όρη προς ασφάλειάν των. Ο δε προδιαληφθείς Λογοθέτης Λυκούργος, ευρεθείς εις Χώραν, εδιώρισεν ευθύς τους παρευρεθέντας στρατιώτας και αξιωματικούς μετά των χιλιάρχων Σταματίου Γεωργιάδου και Κωνσταντίνου Λαχανά να καταβώσιν εις τα παράλια μετά της ιεράς του γένους σημαίας. Ευθύς εξέδωκε διαταγάς να συναχθώσι από όλα τα χωρία οι στρατιώται· μετά δε ταύτα αυτός εσύστησε καθ’ όλον το παράλιον τας αναγκαίας φυλακάς.
Περί Β ́ ώραν της νυκτός, επαρρησιάσθη προς αυτόν επερχόμενον προς εμψύχωσιν των στρατιωτών εις Κολώναν, έν γράμμα στελλόμενον από τον εχθρικόν στόλον με καραβοκύρην τινά Σάμιον από χωρίον Σπαθαραίους ζωγρηθέντα υπό των εχθρών κατ’ εκείνο το μέρος με το πλοιάριόν του, και τους μεν δύο και μόνους ανθρώπους του εκράτησαν, αυτόν δε εξέπεμψαν με το γράμμα το οποίον διελάμβανε αυτολεξεί τα ακόλουθα.

«Χαιρετίσματα εις τους προεστούς και ραγιάδες μικρούς και μεγάλους, και αν ήσθε ραγιάδες πιστοί της Βασιλείας να ερθήτε να προσκυνήσητε· διότι η Βασιλεία δεν θέλει να χάση ραγιάδες, ειδέ μη δεν έλθετε να προσκυνήσητε, να έρθετε δύο προεστοί να προσκυνήστε ωσάν ραγιάδες, ειδεμή και δεν προσκυνήσετε να ήναι το κρίμα των ραγιάδων εις τον λαιμόν σας· ει δε και δεν ερθήτε έχει να περάση ο Ελέζ Ογλούς με ασκέρι να σας χαλάση όλους μικρούς και μεγάλους και ο Βασιλέας μας ο πολυχρονεμένος σας έκαμε μοάφι και να σας βάλη και τον Αγάν σας ωσάν και πρώτα».

Επεγράφετο δε προς τον Μανολάκην Στεφανή και Κώσταν Μαραθοκαμπίτην τους πρώην του κοινού προεστώτας.
1821 Ιουνίου 3

Πατρόνα μπέις 

Ριάλα μπέις

Καραλλή μπέις.

Τη επιούση ημέρα, Δευτέρα 4 του τρέχοντος ήρχισαν όλα τα εχθρικά πλοία (εκτός των δικρότων) να κανονοβολώσι πανταχόθεν κατά των εις Ποτοκάκι και Κολώναν παραλίων (όπου ήτο ο Λυκούργος μετά των περί αυτών στρατιωτών) και εναντίον εις όλας τας φυλακάς.

Περί Β ́ ώραν της ημέρας ηύξησαν έτι μάλλον τον κανονοβολισμόν με πάλα σμιδράλια και πόμπας, ώστε δεν ετολμούσε κανείς να φανή εις το παράλιον· τότε οι στρατιώται ως ασυνήθιστοι όντες τοιαύτης προσβολής έφυγον άπαντες από όλας τας φυλακάς, καταλιπόντες τον Αρχιστράτηγον μόνον με έξ ανθρώπους περί ώραν γ ́ της ημέρας· είς των έξ τούτων ήτο και τις κύριος Μανολάκης Μαθιουδάκης Αλκιβιάδης, κατά συγκυρίαν ευρεθείς εις Σάμον· όλαι αι δυναταί παρακινήσεις του αρχηγού δεν ίσχυσαν να επιστρέψωσι τους φεύγοντας στρατιώτας. όθεν αποφασίσας ή να θανατωθή υπέρ της Πατρίδος ή να την ελευθερώση εστάθη αντιπαρατασσόμενος κατά των εχθρικών πλοίων με τους έξ ανθρώπους, και με τα ευρεθέντα τότε πέντε μικρά κανόνια υπέρ τας τρεις ώρας μεταχειριζόμενος τρόπους στρατηγηματικούς· παύσαντος δε του πολέμου ενεθαρρύνθησαν με το παράδειγμά του οι στρατιώται και ήρχισαν περί το εσπέρας να καταβαίνωσι εις τα παράλια και την νύκτα εκείνην εδυνάμωσε πάλιν όλας τας φυλακάς.

Η μάχη του Καραλή, 5 Ιουλίου 1821

Οι πρώτοι Σαμιώτες πεσόντες στην Επανάσταση του Εικοσιένα

Η πρώτη εκστρατεία και επίθεση του τουρκικού στόλου κατά της Σάμου έγινε στις 4 και 5 Ιουλίου 1821. Οι Σάμιοι απέκρουσαν τις απόπειρες αποβατικών ενεργειών στις βόρειες ακτές του νησιού, ενώ η μεγάλη δύναμη πυρός του τουρκικού στόλου επικεντρώθηκε στην περιοχή Ποτοκακίου, όπου όμως η απόπειρα απόβασης αποκρούσθηκε με επιτυχία από ελάχιστους Σαμιώτες υπό τον Λυκούργο. Η δεύτερη αποβατική ενέργεια των Τούρκων έγινε στο ακρωτήριο κάβο Τζωρτζή και είχε σχετική επιτυχία. Οι Τούρκοι κατάφεραν να αποβιβασθούν, αλλά πριν προλάβουν να στερεώσουν προγεφύρωμα στην ακτή, αποκρούσθηκαν από την ορμή των Σαμίων υπό τον καπετάν Σταμάτη, που τους απώθησαν στη θάλασσα. Έτσι ο πόλεμος του Καραλή, όπως ονομάσθηκε τότε, από το όνομα του Τούρκου στόλαρχου απέτυχε. Η Σάμος σταθεροποίησε την νεοαποκτηθείσα ελευθερία της και οι Σαμιώτες έχοντας αρχηγό, πολίτευμα και τακτικό στράτευμα απέκτησαν επιπλέον μεγάλη αυτοπεποίθηση, εφόσον κατάφεραν να αποκρούσουν μια μεγάλη επίθεση και με τη βοήθεια του ελληνικού στόλου να απομακρύνουν τον κίνδυνο από το νησί τους μιας νέας επίθεσης. Το ακρωτήριο του κάβο Τζωρτζή άλλαξε όνομα και έκτοτε είναι γνωστό ως Κάβο Φονιάς και στην τοπική ιστοριογραφία η πρώτη επίθεση καταγράφθηκε ως η μάχη του Κάβο Φονιά. Στη μάχη του Κάβο Φονιά σκοτώθηκαν ο Νικόλας Σερέτης και Γεώργιος Παπαχατζής από τους Μυτιληνιούς, ο Μανόλης Λιόζος από τη Χώρα και ο Χριστόδουλος Σκοπελίτης από τους Βουρλιώτες. Αυτοί οι τέσσερις υμνούνται σε ανέκδοτο μέχρι σήμερα ποίημα του Γεωργίου Κλεάνθη (3). 

Ο Επ. Σταματιάδης αναφέρει ως πρώτους νεκρούς και τους Γιώργη Κωσταντάκη και Νικόλα Καλαϊτζή τους οποίους ο Καραλής είχε αιχμαλωτίσει και, μετά την αποτυχημένη απόπειρα απόβασης, τους κρέμασε στα κατάρτια ενός πλοίου και τους έκαψε ζωντανούς. Δυστυχώς αυτοί οι πρώτοι έξι νεκροί της σαμιακής επανάστασης ποτέ δεν μνημονεύονται στην κατ’ έτος τελούμενη επιμνημόσυνη δέηση στο Πυθαγόρειο. Όμως η Γενική Συνέλευση του 1823 αποφάσισε να ενισχύσει οικονομικά τις οικογένειες των φονευθέντων κατά το πρώτο έτος της επανάστασης, και το Γενικό Διοικητήριο του Λυκούργου κατέγραψε τα ποσά που δόθηκαν στον μεγάλο Κώδικα του Κοινού (4).
Το ποίημα του Κλεάνθη προέρχεται από το αρχείο Μιχαήλ Σακελλαρίου:

Ἐπιτάφιος ὕμνος εἰς τοὺς ὑπὲρ Πατρίδος πεσόντας τὴν 5ην Ἰουλίου 1821 ἐν τῇ πρώτῃ κατὰ Σάμου ἐφόδῳ τοῦ Ὀθωμανικοῦ Στόλου (5).

Διατὶ ὦ Μοῦσα τάχα, ἐπὶ λύπης, ἐπὶ πένθους
Να χαρῶ τετραπλασίως καὶ νὰ ψάλω θέλεις ἔνθους; Ἔπεσαν διὰ Πατρίδα εὐκλεῆ κροτοῦντες μάχην
Τετρακτὺς ἀνδρῶν γεναίων στοῦ Κάβο Τζωρτζῆ τὴν ῥάχην

Νικολάκης ὁ Σερέτης καὶ ὁ Λιόζος ὁ Μανόλης Απετῶντες εἰς τὰ ὕψη. Κεραυνός Τουρκῶν Μανώλης Τοῦ Παπαχατζῆ Γεώργη, ἀστραπόμορφος ὁπλίτης Καὶ Χριστόδουλος ἐκεῖνος ὁ ἀκούων Σκοπελίτης.

Ὁ Σταυρὸς ποῦ σᾶς ὑπάγει, ἀξιΰμνητοι πολῖται; Απεθάνατε καὶ ζῆτε, σιωπᾶτε καὶ λαλεῖτε!
Ἡ Πατρὶς κ’ ἡ Ἐκκλησία μὲ εὐχὰς καὶ εὐλογίαν
Σᾶς προπέμπουσιν εἰς τάφον, πόλιν τῆς άθανασίας.

Ἐπαξίως σᾶς τιμῶσιν αἱ πανσέβαστοι Μητέρες. ὅτι εἶσθε καὶ τῶν δύο, τέσσαρες λαμπρὶ ἀστέρες· πρῶτ’ ἐπέσατε στῆς Σάμου τὰ ἀειθαλῆ ἐδάφη, μὲ τὸ αἷμα σας τὸ θεῖον ἡ Πατρίς ἐπρωτοβάφη.

Πρῶτοι μὲ βροντὴν πεσόντες κολοσσοὶ οὐρανομήκεις Πρῶτα πτώματα τῆς πρώτης καὶ λαμπρᾶς Σαμίων Νίκης ἐκτυπήσατε καιρίως κατὰ κεφαλῆς ἀγρίας
τὸν κοσμώλεθρον πανθῆρα, τέρας Ἀφρικῆς, Ἀσίας

Ἀθλοφόροι τῆς Πατρίδος, ἔμψυχά της ἱερεῖα
ἔνδοξος ἦν ἡ θανή σας καὶ ἡ δόξα μακαρία
Ἥλιος ἀντανατέλλων ἀπὸ τὴν ὡραίαν θέσιν
Τοῦ Ζωρζῆ τὸ ἀκροτήρι ὑπὲρ ἔννοιαν καὶ φύσιν
Θὰ ἐκπέμπῃ αἰωνίως τὰς τῆς δόξης σας ἀκτίνας
Εἰς τὰ πέρατα τοῦ κόσμου τὰς χρυσολαμπρὰς ἐκείνας.

Καὶ ἐνῶ ἡ Ἱστορία ἀπ’ αἰῶνα εἰς αἰῶνα
Ἱερά σας θὲ νὰ δείχνῃ γῆν, πορθμόν, ἀκτάς, ἀγῶνα
ἡ Κυμὼ (6) εἰς τὰς ἀβύσσους ἀπωθοῦσα τοὺς χειμῶνας τὸν πορθμὸν θὰ καταστρώνῃ μὲ ποικίλους τοὺς χιτῶνας Καὶ Νυμφῶν ἐπάνω πλήθη, ὁπαδὰ τερπνῶν Ζεφύρων Περιόδου θὲ νὰ κάμουν στὸν ἀκτόφυτόν του γύρον
Καὶ ἁρμόζοντα παιᾶνα ὑπὸ φῶς λαμπρὸν ἡλίου
Θα χορεύουσιν εἰς δόξαν τετραπέμπτης Ἰουλίου.

Ἡ Ἠχὼ θὲ νὰ σαλπίζῃ μὲ τὴν θείαν Σάλπιγγά της Τὰ σεπτὰ ὀνόματά σας στὸν λαμπρὸν ὁρίζοντά της Θὲ ν’ ἀντιβοοῦν τὰ ὄρη Κέρκης, Ἄμπελος, Μυκάλη Καὶ μὲ λαλιὰν βαθείαν ὁ ἀὴρ θὲ νὰ τὰ ψάλῃ.

Πρωτομάρτυρες τῆς Σάμου, μακαρία ἡ ὁδός σας! Ἄμποτ’ ἄμποτε νὰ ἤμουν καὶ ἐγὼ συνοπαδός σας! Ἄγετ’ ἄγετε, ὦ ἄνδρες, στῶν μακάρων τὴν Πατρίδα Στολισμένοι μὲ τὴν δάφνην κ’ αἱματόβατον χλαμύδα. Ἀπεθάνατε καὶ ζῆτε! Αἰωνία σας ἡ φήμη!
Αἰωνία σας ἡ Δόξα! Αἰωνία σας ἡ μνήμη!

(3) Εκδόθηκε το 2021 στο αφιέρωμα του Απόπλου και περιλαμβάνεται στην έκδοση του Μ. Γ. Βαρβούνη Γεωργίου Κλεάνθη Ποιήσεις τα νέα ευρήματα
Εισαγωγή, έκδοση κειμένων, σχόλια Μ.Γ. Βαρβούνης-Δημοσθένης Ν. Στρατηγόπουλος, Ηρόδοτος, Αθήνα 2021.
(4) Ο Κώδικας του Κοινού διασώθηκε στο αρχείο Λυκούργου (Μιχαήλ Γ. Σακελλαρίου).
(5) Αρχείο Μιχαήλ Γ. Σακελλαρίου. Θερμά ευχαριστώ τον κ. Σακελλαρίου για την διάθεση στα ΓΑΚ ψηφιακών αντιγράφων του Αρχείου Λογοθέτη Λυκούργου και για την άδεια δημοσίευσης του ποιήματος του Γεωργίου Κλεάνθη. 

(6) Κυμώ: μία από της Νηρηίδες, ξεσήκωνε κύματα.