Ο «Φάρος» για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών - Απολογισμός δράσεων

Μήνυμα της επιστημονικής ομάδας και απολογισμός δράσεων του Κέντρου Πρόληψης Π.Ε. Σάμου «Φάρος» με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών. To Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Π.Ε. Σάμου «Φάρος» (εφεξής Κέντρο Πρόληψης ή «Φάρος») διανύει τον εικοστό δεύτερο χρόνο παρουσίας του στην τοπική μας κοινότητα, την αποτελούμενη από τα τρία νησιά μας, τη Σάμο, την Ικαρία και τους Φούρνους.

Η χρονιά που πέρασε ήταν και πάλι ένα διάστημα με αρκετούς περιορισμούς που μας υποχρέωσαν να κάνουμε την πλειοψηφία των δράσεών μας διαδικτυακά.

Η φιλοσοφία που από την αρχή διέτρεχε τις δράσεις μας, προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός του Κέντρου Πρόληψης- που δεν είναι άλλος από την πρόληψη των εξαρτήσεων και την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας- εξακολουθεί να είναι η δικτύωση της δομής μας με τοπικούς φορείς και λοιπές υπηρεσίες, με συλλόγους και ανθρώπους-κλειδιά της κοινότητας μας. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η αστική εταιρεία συστάθηκε με τη συμμετοχή πλέον των τριάντα φορέων, όπως αποτυπώνεται και στο καταστατικό μας, και ακόμα πιο χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το παράρτημα στην Ικαρία, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2011, ήταν αποτέλεσμα πρωτοβουλιών που έλαβαν οι τοπικοί φορείς και σύλλογοι. Από τότε μέχρι σήμερα, έχουν υπάρξει αρκετές διακυμάνσεις, όπως είναι φυσικό, με συλλόγους και φορείς να αποχωρούν λόγω οικονομικών δυσκολιών, ή λόγω αλλαγών σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο και με την επαφή μας με το κάθε μέλος της εταιρείας ξεχωριστά άλλοτε να ενδυναμώνεται κι άλλοτε να δυσχεραίνεται. Παρόλα αυτά, ο στόχος της συνεχούς δικτύωσης παραμένει. Ειδικότερα στο σήμερα, είκοσι δύο ολόκληρα χρόνια μετά τις πρώτες ομάδες και τα πρώτα σεμινάρια, η ανάγκη για ανανέωση των δεσμών και συνεχή φροντίδα της σχέσης του Κέντρου μας με την τοπική κοινότητα καθίσταται ζωτικής σημασίας.

Αν λοιπόν συμφωνήσουμε ότι «οι παρεμβάσεις πρόληψης στοχεύουν στο να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινότητας, να επιδιώκουν την ενεργητική συμμετοχή της κοινότητας και να ενεργοποιούν όλους τους φορείς» (Glanz et. al., 2008), θεωρούμε ότι ο στόχος του Κέντρου Πρόληψης έχει επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης.

Άλλωστε αυτό έρχεται σαν άμεση συνέπεια του γεγονότος ότι ο «Φάρος» δρα σε μια κοινότητα και σε συνθήκες που συνεχώς αλλάζουν, πολλές φορές μάλιστα και βίαια. Το να μπορεί το Κέντρο μας να ελίσσεται και να εξελίσσεται, να προσαρμόζεται, να σχεδιάζει και να ανασχεδιάζει είναι φυσικό και επόμενο αλλά και ζητούμενο, από τη στιγμή που βρίσκεται σε άμεση αλληλεπίδραση με την κοινότητα στην οποία απευθύνεται αλλά και αποτελεί μέρος της. Είναι λοιπόν σημαντικό και απαραίτητο στοιχείο για την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεών μας αλλά και τη βιωσιμότητα της ίδιας της δομής (και με τον όρο βιωσιμότητα δεν αναφερόμαστε στην κεντρική χρηματοδότηση τόσο, όσο στην αλληλεπίδραση της δομής με την ίδια την κοινότητα) να αποτελεί ένα σταθερό σημείο αναφοράς αλλά με ευέλικτα όρια, ώστε να εμπεριέχονται οι διαφορετικές ανάγκες που κάθε φορά προκύπτουν.

Οι συνθήκες ρευστότητας, αβεβαιότητας και παρατεταμένης κρίσης που βιώνουμε (αρχικά η οικονομική κρίση, στη συνέχεια η υγειονομική κρίση με τον Covid 19 και, επιπλέον για τη Σάμο, η προσφυγική κρίση και ο σεισμός), οι οποίες επηρεάζουν συνολικά και πολυεπίπεδα τις ζωές όλων, έρχονται να επικαιροποιήσουν αλλά και να καταστήσουν αναγκαία τα παραπάνω.

Η K. Μάτσα (2001) αναφέρεται στο πολύπλοκο φαινόμενο της τοξικομανίας ως κατεξοχήν κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό. Συνδέεται και τροφοδοτείται από τη μοναξιά, την έλλειψη νοήματος, την αποσύνδεση. Το ότι η οικονομική κρίση και πιο πρόσφατα η πανδημία έχουν συμβάλει στην αύξηση της χρήσης ουσιών και της ψυχικής δυσφορίας γενικότερα στη χώρα μας αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχει αποτυπωθεί σε πληθώρα ερευνών. Επίσης η ψυχική ανθεκτικότητα (resilience) επισημαίνεται ως μία παράμετρος που βρίσκεται σε αρνητική συσχέτιση αφενός με τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (Meschke & Patterson 2003) και σε θετική συσχέτιση με την ψυχική υγεία αφετέρου (Southwick et al. 2011). 

Αναφερόμαστε στην έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας ιδιαίτερα, γιατί διαπνέει όλες τις παρεμβάσεις μας. Μέσα από την ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση σε δεξιότητες ζωής (life skills) σύμφωνα με τον ΠΟΥ (1994) οι άνθρωποι μαθαίνουν να διαχειρίζονται δυσκολίες, να διεκδικούν τις ανάγκες τους, να συνδέονται με τους σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή τους, να ζητούν υποστήριξη όταν τη χρειάζονται κι έτσι να δυναμώνουν. Το συλλογικό τραύμα της πανδημικής κρίσης και το συλλογικό τραύμα του σεισμού που ήρθε να προστεθεί στη συνέχεια μας έχουν βάλει στη διαδικασία να σκεφτούμε ότι καμιά παρέμβαση δεν μπορεί να έχει προληπτικό χαρακτήρα αν δεν δημιουργεί το χώρο και το χρόνο για αφηγήσεις των τραυματικών εμπειριών. Όπως διαπιστώνει και ο Cyrulnik (2015) «η ικανότητα να σχηματίζουμε μια λεκτική αναπαράσταση του γεγονότος που μας συνέβη και να βρίσκουμε και κάποιον να του απευθύνουμε αυτήν την αφήγηση, διευκολύνει τη διαχείριση των συναισθημάτων μας και ενισχύει την ανθεκτικότητά μας». Στόχος μας παραμένει, μέσα από τις παρεμβάσεις που προτείνουμε, οι άνθρωποι να βρίσκουν χώρο γι’ αυτές τις αφηγήσεις, ευκαιρίες για να συνδέονται με άλλους ανθρώπους, να βρίσκουν νοήματα μέσα από τις δυσκολίες κι έτσι να ενδυναμώνονται και να παραμένουν συνδεδεμένοι με την ελπίδα.

Έτσι λοιπόν:

-Στοχεύουμε κυρίως στην υλοποίηση μακρόχρονων παρεμβάσεων γιατί έτσι αυξάνεται η αποτελεσματικότητά τους, εμπλουτίζοντας όμως τον προγραμματισμό μας και με βραχείες παρεμβάσεις.

-Αξιοποιούμε τις εκπαιδεύσεις που έχει λάβει και εξακολουθεί να λαμβάνει η επιστημονική ομάδα του Κέντρου.

-Συνεχίζουμε να δίνουμε έμφαση στην οικογένεια, εμπλουτίζοντας συνεχώς τις δράσεις (ομάδα εγκύων, ομάδα για μπαμπάδες, ομάδα ζευγαριών) και τα σχήματα συνεργασίας (μακρόχρονες και βραχύχρονες παρεμβάσεις).

-Προσπαθούμε να διευρύνουμε τη συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς, με εκπαιδευτικά σεμινάρια και συναντήσεις υποστήριξης.

-Συνεχίζουμε τις παρεμβάσεις μας μέσα στις σχολικές τάξεις όταν αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης συνεργασίας.

-Η συνεργασία μας με την κοινότητα των Φούρνων θα πραγματοποιείται σταθερά μέσα στο χρόνο με επισκέψεις των στελεχών του Φάρου και παρεμβάσεις στο σχολείο, την οικογένεια και την ευρύτερη κοινότητα.

-Διευρύνουμε τις παρεμβάσεις μας στην κοινότητα (ομάδες εθελοντών, αυτοφροντίδας, διαχείρισης άγχους, παρεμβάσεις σε εκπαιδευόμενους στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας και επαγγελματικές ομάδες, παρεμβάσεις σε φοιτητές).

-Παρέχουμε συμβουλευτική και υποστήριξη γύρω από θέματα που σχετίζονται με την οικογένεια αλλά και θέματα χρήσης και εξαρτητικών συμπεριφορών.

-Σχεδιάζουμε εκδηλώσεις και σεμινάρια/ημερίδες με την αρωγή εξωτερικών συνεργατών. Στόχος μας είναι η κοινότητά μας να έρχεται σε επαφή με ειδικούς από όλη την Ελλάδα που έχουν σημαντικά πράγματα να μοιραστούν.

Κλείνοντας, χρειάζεται να αναφερθούμε στον σημαντικό ρόλο που έχουν διαδραματίσει οι άνθρωποι που έχουν περάσει από το διοικητικό συμβούλιο του Κέντρου Πρόληψης από την αρχή ακόμα της λειτουργίας τους. Η συμβολή τους στην εξέλιξη του «Φάρου» είναι καθοριστική, όχι μόνο επειδή οι περισσότεροι είναι άνθρωποι-κλειδιά της κοινότητας ή εκπρόσωποι φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά κυρίως γιατί έχουν πιστέψει και στηρίξει την πρόληψη. Η καλή συνεργασία που διαχρονικά υπάρχει ανάμεσα στο διοικητικό συμβούλιο και την επιστημονική ομάδα είναι από τους σημαντικότερους «πόρους» που διαθέτει το Κέντρο Πρόληψης Π.Ε. Σάμου «Φάρος».

Cyrulnik,B.: Τρέξε να σωθείς, η ζωή σε καλεί, Εκδόσεις Κέλευθος, 2015.

Glanz,K., Rimer,B.K., Viswanath,K. : Health Behavior and Health Education,Theory, Research, and Practice 4th edition, Jossey Bass, 2008.

Μάτσα, Κ. :Ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές… το αίνιγμα της τοξικομανίας, Εκδόσεις Άγρα, 2001.

Meschke, L. L., &Patterson, J.M.: Resilience as a Theoretical Basis for Substance Abuse Prevention, The Journal of Primary Prevention, Vol. 23, No. 4, Summer 2003 ( C ° 2003).

Southwick, S.M., Litz,B.T., Charney,D., Friedman, M.J. : Resilience and Mental Health-Challenges Across the Lifespan , Cambridge University Press, 2011.

World Health Organization: Life skills education for children and adolescents in schools, 1994.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΡΟΛΗΨΗΣ 

(ΙΟΥΛΙΟΣ 2021-ΙΟΥΝΙΟΣ 2022)

Γονείς

- 6 ομάδες, 8-10 συναντήσεων η καθεμία, και 15 βιωματικά εργαστήρια για γονείς νηπίων, παιδιών και εφήβων. Οι δράσεις πραγματοποιήθηκαν τόσο διαδικτυακά όσο και δια ζώσης στη Σάμο, την Ικαρία και τους Φούρνους. Η θεματολογία των συναντήσεων περιελάμβανε τόσο γενικότερα θέματα διαπαιδαγώγησης και επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια, όσο και πιο εστιασμένα ζητήματα όπως η εφηβεία, η ομαλή μετάβαση των νηπίων στο δημοτικό και το άγχος των σχολικών επιδόσεων και εξετάσεων. 

Σχολεία-μαθητές

- 50 παρεμβάσεις σε μαθητές του Νηπιαγωγείου Πυθαγορείου, του 2ου Δημ. Σχολείου Πόλεως Σάμου, του Δημ. Σχολείου Μυτιληνιών, του Δημ. Σχολείου Όρμου Καρλοβάσου, του Μουσικού Γυμνασίου Σάμου, του 2ου Γυμνασίου Σάμου, του Γυμνασίου Πύργου, του Γυμνασίου Ευδήλου, του Λυκείου Μαραθοκάμπου και του ΕΠΑΛ Καρλοβάσου.

- 8 παρεμβάσεις στους μαθητές του Εσπερινού ΕΠΑΛ και των ΣΔΕ Βαθέος και Καρλοβάσου.

- 2 κύκλοι διαδικτυακών συναντήσεων για εφήβους από τη Σάμο και την Ικαρία «Μεγαλώνω και αγχώνομαι-αγχώνομαι αλλά μεγαλώνω». 

Εκπαιδευτικοί

- 8 Ομαδικές συναντήσεις εποπτείας και υποστήριξης στους συλλόγους διδασκόντων του Δημοτικού σχολείου Μυτιληνιών, του Δημοτικού Σχολείου Πύργου, του Γυμνασίου Καρλοβάσου, του Γυμνασίου -Λυκειακών Τάξεων Ραχών Ικαρίας, του Γυμνασίου Πύργου, του ΓΕΛ Καρλοβάσου και των σχολείων των Φούρνων.

- Ατομικές συναντήσεις εποπτείας και υποστήριξης με εκπαιδευτικούς των σχολείων της Σάμου και της Ικαρίας,

- 1 βιωματικό εργαστήριο για τους εκπαιδευτικούς - συμβούλους Σχολικής Ζωής των Γυμνασίων του νομού,

- 1 Κύκλος διαδικτυακών συναντήσεων υποστήριξης για εκπαιδευτικούς του νομού.

- 1 επιμορφωτικό σεμινάριο (με ακόλουθο εργαστήριο ανατροφοδότησης) για εκπαιδευτικούς Π/θμιας «Διαχείριση της απώλειας και του πένθους στη σχολική κοινότητα-Ο ρόλος του εκπαιδευτικού».

Κοινότητα

- 4 εκδηλώσεις στα πλαίσια των δράσεων "Γνωρίζω τον τόπο μου-Δυναμώνω τις ρίζες μου" στη Σάμο και την Ικαρία,

- 2 διήμερα βιωματικά εργαστήρια με θέμα "Άγχος: Εχθρός ή Σύμμαχος στη ζωή μας;" στην πόλη της Σάμου και τον Άγιο Κήρυκο Ικαρίας,

- 1 Ομάδα προσωπικής ανάπτυξης - διαχείρισης άγχους στην Ικαρία,

- 1 Εργαστήριο προσωπικής ανάπτυξης για τους φοιτητές της Σχολής Θετικών Επιστημών Πανεπιστημίου Αιγαίου,

- Συναντήσεις δικτύωσης και συνεργασίας με φορείς και υπηρεσίες του νομού Σάμου.

Σε όλη τη διάρκεια του έτους το Κέντρο πρόληψης υποδέχτηκε πληθώρα αιτημάτων για συμβουλευτική και υποστήριξηγύρω από θέματα που αφορούν στην οικογενειακή ζωή καθώς και ζητήματα χρήσης και εξάρτησης (νόμιμες και παράνομες ουσίες) και εξαρτητικές συμπεριφορές (τζόγος, διαδίκτυο).

Μέλη Διοικητικού Συμβουλίου:

Γεώργιος Διονυσίου (Πρόεδρος),

Αμαλία Γεωργιάδου (Αντιπρόεδρος), 

Ευφροσύνη Μακρή (Γραμματέας), 

Πατήρ Στέφανος Αθανασίου (Ταμίας), 

Νικόλαος Καλαμπόγιας (Μέλος), 

Εμμανουήλ Κάρλας (Μέλος), 

Γεώργιος Διακοσταμάτης (Μέλος).

Μέλη Επιστημονικής Ομάδας:

Δέσποινα Τσουβαλά (Επιστημονικά Υπεύθυνη-Ψυχολόγος), Ευαγγελία Αμπαζή (Ψυχολόγος), 

Χαράλαμπος Γεννιάς (Κοινωνιολόγος), 

Λεμονιά Κόνδυλα (Κοινωνιολόγος), 

Βασιλική Λαμπαδά (Ψυχολόγος), 

Ευφροσύνη Μακρή (Ψυχολόγος), 

Αλέξανδρος Σταθακιός (Κοινωνιολόγος).

Γραμματειακή Υποστήριξη: Μαρία Γουδέλη.