Νικόλαος Ι. Σταματιάδης - «Σαμιακά» - Από τη Βιβλιοθήκη των Γενικών Αρχείων του Κράτους Τμήμα Σάμου

Από τη Βιβλιοθήκη των Γενικών Αρχείων του Κράτους Τμήμα Σάμου. Νικόλαος Ι. Σταματιάδης «Σαμιακά».Ήτοι Ανέλιξις της νεωτέρας ιστορίας της Σάμου δι’ επισήμων εγγράφων, ων προτάσσονται αι βιογραφίαι των Λογοθέτου Λυκούργου και Κωνσταντίνου Λαχανά
Τόμος Α΄ Εν Σάμω εκ του Ηγεμονικού Τυπογραφείου 1899
Τόμος Β΄ εν Σάμω εκ του Δημοσίου Τυπογραφείου 1900.

Το έτος 1899 εμφανίζονται τα Σαμιακά του Νικολάου Σταματιάδη γραμμένα «τη ιερά σκιά του μεγάλου πολίτου της Σάμου Λογοθέτου Λυκούργου» και αφιερωμένα σ’ αυτόν. Και εξηγεί τον λόγο: «Συ ανέστησας την Σάμον εκ δούλης εις ελευθέραν, εδόξασας αυτήν και εισήγαγες εις τας χρυσάς δέλτους της ιστορίας… η επίμοχθος εργασία ήν ανέλαβες καθ’ όλον τον αγώνα απέβη πολυτιμοτάτη και εις την μεγάλην Πατρίδα Σου Ελλάδα και εις την ιδιαιτέραν πατρίδα σου Σάμον…»

Ο Νικόλαος Σταματιάδης γεννήθηκε στην ΄Εφεσο και έζησε στη Σάμο. Ήταν αδελφός του Επαμεινώνδα των Σαμιακών, υπήρξε δε διακεκριμένος νομικός με αξιόλογη νομική και πολιτική παρουσία. Είχε διακριθεί επίσης για το μεταφραστικό του έργο. Ανήκει στη γενιά των μορφωμένων Σαμίων με αξιόλογες σπουδές στην Ευρώπη (Αθήνα, Γενεύη, Παρίσι) και υποστηρικτής του εκσυγχρονισμού και της εθνικής αφύπνισης. Δεν είναι τυχαία η ημερομηνία που προτάσσεται στην εισαγωγή του πρώτου τόμου: εν Σάμω τη 6η Αυγούστου 1898. Η ίδρυση του προοδευτικού κόμματος, η απαίτηση για διεύρυνση προνομίων μαζί με την οικονομική άνθηση είχαν διευρύνει τους ορίζοντες των Σαμίων οι οποίοι από τη μια προσέβλεπαν στο ένδοξο παρελθόν και από την άλλη προσδοκούσαν την μελλοντική ένωση με την Ελλάδα. Οι συνθήκες πλέον ήταν ώριμες. Προσπαθούσαν να ξαναβρούν τα προτάγματα της Επανάστασης 60 και πλέον χρόνια μετά και να τα προβάλουν. Ενδεικτικό αυτής της αντίληψης είναι ότι το έτος 1898 ιδρύθηκε ο αθλητικός σύλλογος υπό την επωνυμία «Λυκούργος Λογοθέτης» και πρόεδρός του ανακηρύχθηκε ο Θεμιστοκλής Σοφούλης. Η προεδρεία αυτή απετέλεσε το πρώτο του πολιτικό βήμα όπως γράφει ο Ιωάννης Βακιρτζής στην Ιστορία του[1]. Ο Χρίστος Λάνδρος στον πρόλογο της ψηφιακής έκδοσης των Σαμιακών των αδελφών Σταματιάδη από το Πνευματικό ίδρυμα Σάμου Ν. Δημητρίου [2]γράφει σχετικά: «Όταν ο Νικόλαος Σταματιάδης συνέθεσε τα Σαμιακά του είχε ήδη αποκρυσταλλωθεί η σαμιακή ταυτότητα τόσο μέσω της αυτονομίας του νησιού όσο και μέσω της καθιέρωσης της τοπικής εθνικής εορτής σε ανάμνηση της νικηφόρας ναυμαχίας στις 6 Αυγούστου 1824. Η τελετουργία της εορτής εκείνης κατά την οποία υπήρξε ομιλητής στους πρώτους επίσημους πανηγυρισμούς παρέπεμπε ευθέως στους αγώνες του 1921».

Ο λόγος της έκδοσης ήταν σαφής: Η δημοσίευση εγγράφων, όσων κατόρθωσε να συγκεντρώσει, της εποχής της Επανάστασης ώστε ο αναγνώστης να έλθει σε επαφή με τα πρωτότυπα έγγραφα και να ανακαλύψει μόνος του το παρελθόν. Γράφει: «Ο αναγιγνώσκων τα δημοσιευόμενα έγγραφα βλέπει ενώπιόν του αναπαρισταμένην την ηρωικήν Σάμον και παρ’ αυτήν τον περικλεή αρχηγόν αυτής Λογοθέτην Λυκούργον υπ’ αυτόν πάντας τους Σαμίου ήρωας»

Ο πρώτος τόμος εκδόθηκε το 1899 και ο δεύτερος το 1900. Είχε προηγηθεί η Συλλογή επισήμων εγγράφων αναγομένων εις την πολιτικήν ιστορίαν της Σάμου από του 1829 έως του 1835, οις προσετέθησαν και οι επί των θανάτω του Λ. Λυκούργου εκφωνηθέντες λόγοι, εν Σάμω εκ του Ηγεμον. Τυπογραφείου, το 1893. Οι δύο τόμοι κυκλοφόρησαν στην αρχή σε φυλλάδια και επειδή δεν βιβλιοδετήθηκαν πολλοί είναι σπάνιοι και δυσεύρετοι.

Στην εισαγωγή του πρώτου τόμου ο συγγραφέας γράφει: «Αφετηρία της συλλογής των δημοσιευομένων εγγράφων υπήρξεν η συνδιάλεξις εμού κατά το έτος 1891 μετά της εξόχου εγγόνης του Ηγεμόνος της Σάμου (ενν. τον Λυκούργο) Κυρίας Ειρήνης Μαριέλου εν Αθήναις…», η οποία περισυνέλεξε έγγραφα που συνδέονταν με τους ενδόξους προγόνους της, τον Λυκούργο και τον γιο του Αλέξανδρο (επιφανή κληρικό), και τα είχε διαφυλάξει με μεγάλη επιμέλεια. Η έκδοση του φυλλαδίου που προαναφέρθηκε και του δίτομου έργου που παρουσιάζεται σήμερα οφείλεται κυρίως στην συνεργασία με την κ. Μαργιέλου. Για να συλλέξει το υλικό του και να αναδείξει τον ηρωικό αγώνα του ‘21 ήλθε επίσης σε επαφή με τους απογόνους και άλλων Σαμίων αγωνιστών, όπως π.χ. με τον γιο του καπετάν Κωνσταντή Λαχανά Γεώργιο και άλλους, που είχαν διασώσει έγγραφα ή μαρτυρίες για την επανάσταση. Στον πρώτο τόμο προτάσσει τη βιογραφία του Λυκούργου και του Λαχανά. Τα έγγραφα που δημοσιεύει αναδεικνύουν επίσης, πέρα από την καταλυτική δράση του Λυκούργου, τον ρόλο της Φιλικής Εταιρείας προεπαναστατικά και κατά τη διάρκεια της επανάστασης καθώς και τη βαρύτητα της λαϊκής συμμετοχής στις αποφάσεις. Δημοσιεύει αρχεία γενικών συνελεύσεων, όχι μόνο της Επανάστασης αλλά και αυτών που έγιναν στην πρώτη περίοδο της Ηγεμονίας που εκφράζουν την αντίθεση με το ηγεμονικό καθεστώς, καθώς και το προεπαναστατικό έπος του Γεωργίου Σαλαμαλέκη που διασώζεται μόνο εδώ, και αποτελεί εξαιρετική πηγή πληροφοριών για την εποχή της πρώτης σύγκρουσης μεταξύ Καρμανιόλων και Καλλικαντζάρων, κ.ά Το χρονικό αυτό σχολιάστηκε από τον Αλέξη Σεβαστάκη, όπως σε προγενέστερη βιβλιοπαρουσιάση αναφέρθηκε.

Σημειωτέον, ότι στο δημόσιο Αρχειοφυλακείο[3] της Σάμου που μόλις σχεδόν είχε ιδρυθεί από το ηγεμονικό καθεστώς, το 1882, δεν υπήρχε ακόμη οργανωμένη συλλογή εγγράφων της Επανάστασης. Οι συλλογές που βρίσκονται σήμερα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους της Σάμου προήλθαν από ιδιωτικά αρχεία (Τσότρα, Βλαχογιάννη, Ιωαννίδη), από το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο και τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Σάμου[4]. Ο Ν. Σταματιάδης προφανώς είχε πρόσβαση και σε όσα αρχεία φυλάσσονταν στη Σάμο. Είναι ο πρώτος που έδωσε την αρμόζουσα θέση στις αρχειακές πηγές γιατί κατανόησε ότι μέσα από αυτές δινόταν η δυνατότητα να αποκαλυφθεί η ιστορία του σαμιακού ‘21 και να αποκατασταθεί πλήρως το όνομα του Λυκούργου και των άλλων αγωνιστών της Σάμου. Το ανοσιούργημα του ψηφίσματος της πρώτης επί ηγεμονίας γενικής συνέλευσης του 1834 με το οποίο εκδιώχθηκαν από τη Σάμο ως «απόβλητοι και απαράδεκτοι από την πατρίδα» οι πρωτεργάτες Καρμανιόλοι έπρεπε να πάρει την θέση που του έπρεπε, δηλ. να ξεχαστεί, και να αναδειχθεί από τους Σαμίους η ηρωική αυτή εποχή. Παράλληλα, έπρεπε να δοθεί η πρέπουσα τιμή στους ήρωες εκείνους που αγωνίστηκαν για μια ελεύθερη πατρίδα.

Οι μεταγενέστεροι δεν έδειξαν την δέουσα προσοχή στον Ν. Σταματιάδη, γιατί τον είχε επισκιάσει με το πεντάτομο έργο του ο Επαμεινώνδας. Γράφει ο Γ. Βαλέτας γι’ αυτόν στη Σαμιακή Επιθεώρηση, τ. Ζ. σ. 90: «Ο Ν. Σταματιάδης είχε καταπληκτική ιστορική διαίσθηση και ανάλογη παραστατική ικανότητα στην παρουσίαση και ερμηνεία των γεγονότων και μορφών της σαμιακής εποποιίας. Αν και παραμερισμένος κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία των Σαμιακών γραμμάτων τόσο ως ιστορικός όσο και ως επιστήμονας στοχαστής και ρήτορας με πανελλήνια προβολή, απ’ τα σπάνια νεοελληνικά κεφάλια, όπως τον χαρακτήρισε ο συμπατριώτης του λογοτέχνης Γιώργης Καρατζάς όταν πέθανε απομονωμένος στη Σμύρνη στα 1908».

Σήμερα η επιστήμη της ιστορίας βασίζεται στις πηγές. Γραπτές και προφορικές, μνημεία και έγγραφα. Χωρίς αυτά η ιστορία είναι ένα παραμύθι. Ο Σταματιάδης όντως υπήρξε πρωτοπόρος και συνέβαλε όσοι λίγοι στην αποκατάσταση της αλήθειας του αγώνα του ’21 στη Σάμο, που δεν ήταν δεδομένη όπως θα μπορούσαμε να υποθέσουμε εμείς σήμερα, αλλά είχε αμαυρωθεί τα πρώτα χρόνια της ηγεμονίας, ένα καθεστώς που ως γνωστόν είχε επιβληθεί στους Σαμιώτες μετά από 14 χρόνια διαρκούς αγώνα (1821-1834). Ο συγγραφέας γράφει: «Εκ των εγγράφων τούτων προκύπτει η φιλοπατρία, η εθελοθυσία, ο ηρωισμός, εφ’ ώ βασιζομένη η Σάμος ανέστη υψαύχην, επεράτωσε την δεκατριετή πάλην μετά δόξης απαραμίλλου και παρουσίασεν εις την ιστορίαν παράδειγμα σπανιώτατον, λαού μη απαυδήσαντος και διά πάσης θυσίας την ελευθερίαν αυτού επιζητήσαντος…».

Η Ιστορία του Ν. Σταματιάδη είναι απόδειξη ότι η αναζήτηση της αλήθειας στην ιστορία είναι ένα διαρκές ζητούμενο.

Αγγέλα Χατζημιχάλη
Προϊσταμένη των Γ. Α.Κ. Τμήμα Σάμου

[1] Ιωάννης Δ. Βακιρτζής Ιστορία της Ηγεμονίας Σάμου 1834-1912, έκδοση Γ.Α.Κ. Αρχεία Νομού Σάμου, Αθήνα 2007

[2] Σαμιακά Επαμεινώνδα και Νικολάου Σταματιάδη. Ευρετήριο του ΄Αλκη Δημητρίου και εισαγωγή του Χρίστου Λάνδρου με τίτλο «Η Σαμιακή ιστοριογραφία και τα Σαμιακά των Αδελφών Σταματιάδη» Π.Ι.Σ. «Ν. Δημητρίου, Σάμος 2013, ψηφιακή έκδοση

[3] Αποτελεί τον πρόγονο των Γενικών Αρχείων του Κράτους της Σάμου.

[4] Τελευταία τα Γ.Α.Κ. απέκτησαν μια ακόμη εξαιρετικά πολύτιμη συλλογή από το Αρχείο του Λογοθέτη Λυκούργου, των γενικών συνελεύσεων της Επανάστασης, που δωρήθηκαν από τον κάτοχο του αρχείου κ. Μιχάλη Σακελλαρίου. Πρόκειται προφανώς για το ίδιο εκείνο αρχείο της Ειρήνης Μαργιέλου που είχε δει ο Ν. Σταματιάδης, και μέσω της αμέριστης φροντίδας της οικογένειας έφτασε σώο μέχρι σήμερα.

Από την έντυπη έκδοση