«Εκφράζουμε φωνή αγωνίας για την τύχη του ιδιόκτητου αλλά και κηρυγμένου (ΦΕΚ 281/Β/20-3-1998) ιστορικά διατηρητέου μνημείου, που αμφιβάλουμε εάν θα υπάρχει σε ένα χρόνο από τώρα, χωρίς τη λήψη άμεσων σωστικών μέτρων περίσφιξης, υποστύλωσης και προσωρινής στέγασης. Παρακαλούμε κάθε ενδιαφερόμενη κρατική υπηρεσία να κινηθεί με ταχύτητα, τους πολιτιστικούς θεσμούς μέσα και έξω από το Πάνω Βαθύ, να αναδείξουν το θέμα στα τοπικά μέσα και στους αιρετούς πολιτικούς αντιπροσώπους σε συνεργασία με την Εφορεία Μεταβυζαντινών αρχαιοτήτων που έχει την ευθύνη των αποφάσεων. Για τον πύργο Λαχανά (1717), καθώς και για τον γειτονικό του , του Αγά -Γιαννάκη (1735), που αποτελούν μια ενότητα μοναδικών σωζόμενων πυργόσπιτων στη Σάμο των αρχών του 18ου αιώνα, απαιτείται το αμέριστο ειλικρινές ενδιαφέρον των Αρχών, καθώς και η συνειδητοποίηση της απόλυτης νομικής ευθύνης που έχουν απέναντι στα κηρυγμένα ως διατηρητέα μνημεία. Η διατήρηση της εναπομείνασας πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού προβάλει επιτακτική μετά το σεισμό που στερεί ήδη το νησί από λαμπρά αρχιτεκτονήματα, χαρακτηριστικά της πολιτιστικής και ιστορικής του πορείας και ταυτότητας. Η προστασία του Πύργου Λαχανά θα είναι ο λαμπρότερος εορτασμός των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 για μας τους Σαμιώτες του 21ου αιώνα», αναφέρουν κάτοικοι της περιοχής που ανέδειξαν το θέμα.
«Σαν αρχιτεκτονήματα ο πύργος του Καπετάν Λαχανά», καθώς και ο γειτονικός του, του Αγά-Γιαννάκη, αποτυπώνουν αναμφισβήτητα μέρος της τοπικής ιστορίας που δεν θα θέλαμε να την δούμε να γκρεμίζεται κι αυτή από επιπόλαιες και ανιστόρητες αποφάσεις, στο όνομα των μεγάλων πράγματι αναγκών που δημιούργησε ο σεισμός των 7 ρίχτερ του 2020», προσθέτουν.
Ο πύργος και στο παρελθόν καταπονήθηκε από σεισμούς, στους οποίους οφείλεται μάλλον η αποκόλληση των τοίχων του β’ ορόφου στις γωνίες του, η απομάκρυνση επίσης του γ’ ορόφου και κατά συνέπεια και του τμήματος της καταχύστρας που αντιστοιχούσε στο εν λόγω όροφο. Τα ψηλότερα μέρη του πύργου παρουσιάζουν φθορές, καθώς μεγάλα ρήγματα διατρέχουν το τμήμα των τοίχων. Στα χαμηλά δε της τοιχοποιίας του ισογείου υπάρχουν διαρρηγμένες μεγάλες δρομικές πέτρες. «Φαίνεται τελικά το ότι διατηρήθηκε όρθιος ο πύργος Λαχανά οφείλεται στην άφθονη χρήση, είτε κρυφών ξυλοδεσιών στην περίμετρό του, είτε διαμήκων στρωτήρων στο εσωτερικό του», αναφέρει ο μελετητής του πύργου Α. Πετρονώτης. Σήμερα, μετά τον σεισμό του 2020, κατέπεσε η σκάλα εισόδου, οι πρόσθετες δε ζημιές της στέγης εκθέτουν το κτίσμα στα νερά των βροχών. Οι τελευταίες καταστροφές σε συνάρτηση με την επιδείνωση των παλαιών ρηγμάτων του πύργου κάνουν επιτακτική και επείγουσα τη φροντίδα του μνημείου.
Σύμφωνα με τη μελέτη-έρευνα του Αρχιτέκτονα καθηγητή στο Α.Π.Θ. Αργύρη Πετρονώτη η ιδιαίτερη χρήση των μεμονωμένων συνήθως τετράγωνων, ψηλών πύργων που έρχονται από την αρχαιότητα ως οχυρών κατοικιών βεβαιώνεται από τον Μεσαίωνα. Φαίνεται ότι η Φραγκοκρατία έφερε στα μέρη μας την αποτελεσματική προστασία της εισόδου των πύργων με καταχύστρα. Κι ενώ στην Ευρώπη η αποτελεσματικότητα των πύργων με την ανάπτυξη του πυροβολικού υποβαθμίστηκε και η χρήση τους περιορίστηκε, ωστόσο, στην περιοχή μας η κατασκευή τους συνεχίστηκε για την αντιμετώπιση της πειρατείας.
Όσον αφορά τον Πύργο του Λαχανά, ήταν κτίσμα της οικογένειας του αγά Χριστόδουλου Κων. Παπαχατζή. Η τοπική παράδοση, όμως, συνδέει τον Πύργο και με το όνομα του αγωνιστή της ελληνικής Επανάστασης, του Καπετάν Λαχανά. Γεννήθηκε στο Άνω Βαθύ το 1769 και πέθανε το 1842 εξόριστος στην ελεύθερη Ελλάδα. Επιστρέφοντας στη Σάμο ασχολήθηκε με τα κοινά και συντάχθηκε στο πλευρό της Φατρίας των Καρμανιόλων. Στα 1805 καταδιωγμένος από την αντίπαλη φατριά των Καλλικατζάρων έφυγε και κατατάχθηκε στο αρματολίκι του Νικοτσάρα, που δρούσε στη Μακεδονία. Τον Φεβρουάριο του 1819 μυήθηκε από τον Γεράσιμο Σβορώνο στη Φιλική Εταιρεία. Στις 18 Απριλίου του 1821 υπήρξε ο πρώτος που κήρυξε την επανάσταση στη Σάμο. Δίπλα στον Λυκούργο Λογοθέτη που οργάνωσε την άμυνα του νησιού ο Λαχανάς υπεράσπισε ως χιλίαρχος το νησί, ανταπτύσσοντας μεγάλη δράση. Η ελληνική κυβέρνηση αναγνωρίζοντας τους αγώνες του τον τίμησε με αξιώματα ενώ τα άρματά του και άλλα πολεμικά κειμήλια, εκτίθενται στο Εθνικό Πολεμικό Μουσείο.
Ο Πύργος του Λαχανά
Κτίστηκε το 1717. Αποτελείται από ισόγειο, και από τρεις μονόχωρους ορόφους, ο τρίτος εκ των οποίων κατεδαφίστηκε και σώθηκε περιμετρικά μόνον ένα υπόλειμμα τοίχου. Κατά τον ίδιον τρόπο κατεδαφίστηκε και η καταχύστρα του πύργου στο ύψος του τρίτου ορόφου. Στεγάζεται πλέον ο πύργος με τετράρριχτη κεραμιδωτή στέγη που στηρίχτηκε κατ’ ευθείαν στο πάτωμα του γ’ ορόφου. Το σύνολο του ύψους είναι 12 μέτρα.
Η είσοδος του πύργου βρίσκεται στη βόρεια πλευρά. Μια διπλή πέτρινη σκάλα οδηγούσε σε αυτήν. Από πάνω είναι η καταχύστρα (φονιάς ή σκοτώστρα) που στηρίζεται σε πέτρινα φορούσια. Τέσσερα μικρά παράθυρα ανοίχτηκαν στη συγκεκριμένη όψη. Αυτά του α’ ορόφου είναι σιφερόφρακτα. Ένα όμοιο ανοίχτηκε και στον δυτικό τοίχο. Ο ανατολικός τοίχος είναι τυφλός, όπως αρχικά ήταν και ο νότιος. Μεταγενέστερα, στον νότιο ανοίχτηκε πόρτα που συνδέει το ισόγειο της διπλανής διώροφης προσθήκης με τον α’ όροφο του πύργου, οι στάθμες των οποίων συμπίπτουν λόγω του πρανούς του εδάφους. Το υπερυψωμένο ισόγειο στην τελευταία φάση του πύργου χρησίμευε ως κελάρι αποθήκευσης βαρελιών κρασιού και πυθαριών λαδιού. Από τον χώρο αυτόν με ξύλινη σκάλα ανεβαίνουμε σε πλατύσκαλο που βρίσκεται στη στάθμη της νότιας προσθήκης και με άλλη ξύλινη σκάλα στον α΄ όροφο. Ο ίδιος τύπος σκάλας χρησιμοποιούνταν μέχρι και τον γ΄ όροφο και μέχρι το δώμα του κτιρίου στις αμυντικές επάλξεις του πύργου.
Ο α΄ όροφος χρησίμευε σαν κύριος χώρος διαμονής με την παραστιά (τζάκι). Έχει τοξωτό άνοιγμα. Επάνω ανοίγονται τρεις θυρίδες και ράφι πάνω από αυτές, που συνεχίζεται στον υπόλοιπο δυτικό τοίχο, καθώς και στο νότιο. Δεξιά από την παραστιά βρίσκεται ενσωματωμένο στον τοίχο ένα ντουλάπι (ερμάρι). Δύο σιδερόφραχτα παράθυρα υπάρχουν στον βόρειο τοίχο, με ένα ξύλινο δοκάρι για υπέρθυρο που συνεχίζεται ως ξυλοδεσιά στον τοίχο. Τα πατώματα είναι κατασκευασμένα με φαρδιές τάβλες καρφωμένες σε δοκάρια.
Η είσοδος στη βόρεια όψη του πύργου είναι κατασκευασμένη με κατώφλι, παραστάδες και μαρμάρινο υπέρθυρο. Πάνω από το υπέρθυρο σχηματίζεται τύμπανο και βρίσκεται λαξευμένη πέτρινη πλάκα με χαραγμένη την χρονολογία 1717 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 16, ενώ στο πάνω μέρος υπάρχει ξύλινος ελκυστήρας. Το ξύλινο καρφωτό φύλλο της εισόδου ασφαλίζεται εσωτερικά με μανέλα και κλειδωνιά, ενώ εξωτερικά προστατεύεται με φολιδωτές σειρές από σιδερένια οριζόντια, επιμήκη ελάσματα, στερεωμένα με πλήθος πλατυκέφαλων καρφιών. Στο πάνω μέρος φέρει σιδερένιο σταυρό.
Στις ασβεστόχτιστες τοιχοποιίες χρησιμοποιήθηκαν συχνά μεγάλες ημιάξεστες πέτρες, με άτεχνη συμπλοκή. Ενδιάμεσα τα κενά συμπληρώθηκαν με μικρότερες πέτρες και πολλές άλλες μικρές πλακοειδείς. Το αρχαιότροπο αυτό σύστημα εφαρμόστηκε τεχνικότερα και δίπλα στον πύργο του αγά-Γιαννάκη. Ήταν χαρακτηριστικό δείγμα χτισίματος Καρπαθίων μαστόρων, όπως επίσης και οι σκαλότρυπες (για τη στήριξη της σκαλωσιάς). Το πάχος των τοίχων μειώνεται κατά όροφο και εξωτερικά είναι ελαφρά επιχρισμένοι με ασβεστοκονίαμα με εμφανείς τις μεγάλες πέτρες και οριζόντιες μυστρίες. Εσωτερικά είναι εξ΄ ολοκλήρου επιχρισμένοι με πολλές στρώσεις σοβά.
*Τα στοιχεία είναι από τη μελέτη-έρευνα του Αρχιτέκτονα καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Αργύρη Πετρονώτη, "Πύργος Λάχανα": Ο πενταώροφος πύργος του αγά Χριστοδούλου Κων. Παπαχατζή στο Πάνω Βαθύ Σάμου: 1717" Αρμός: τιμητικός τόμος στον καθηγητή Ν. Κ. Μουτσόπουλο για τα 25 χρόνια πνευματικής του προσφοράς στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, 1990-1991 Τ. 3 (1991) σελ 1510
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου