Εκδόσεις για την Επανάσταση του 1821 στη Σάμο

Κωνσταντίνος Μπέλσης. Από την οθωμανική νομιμότητα στο εθνικό κράτος. Το «άτομο» στο επίκεντρο της ιστορίας. Λυκούργος Λογοθέτης (1772-1850). Πολιτική βιογραφία. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2014. Η τελευταία μέχρι σήμερα μονογραφία με θέμα τον Λογοθέτη Λυκούργο είναι η διδακτορική διατριβή του φιλολόγου Κωσταντίνου Μπέλση στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Η σχεδόν ταυτόχρονη δημοσίευση του παρόντος έργου με το βιβλίο του Μιχαήλ Σακελλαρίου που παρουσιάστηκε στο προηγούμενο φύλλο του Σ.Β. υπήρξε «τύχη αγαθή» σύμφωνα με τον συγγραφέα, εφόσον και τα δύο έργα βοηθούν στην βαθύτερη κατανόηση του Λυκούργου και της εποχής του.

Πρόκειται για μια ιστορική βιογραφία του Λυκούργου και ειδικότερα για τη σκιαγράφηση του δημόσιου βίου του με έμφαση στην πολιτική του δράση, την ανασύσταση του κόσμου του και των κοινωνικών, πολιτικών και ιδεολογικών καταβολών της προσωπικότητάς του, όπως γράφει ο συγγραφέας στην εισαγωγή. Απώτερο στόχο έχει την κατανόηση των επιλογών, των δυνατοτήτων, αλλά και των περιορισμών που θέτει η ίδια η Ιστορία στο άτομο που έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Γεννημένος σε μια από τις άκρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στο Καρλόβασι της Σάμου, το πέμπτο παιδί του Ιωάννη Παπλωματά, σε μια οικογένεια που «ανέπνεε το οξυγόνο των αλλαγών της εποχής του», με ρίζες ικαριακές καθώς οι πηγές μαρτυρούν, ο Λυκούργος έκαμε τις πρώτες του σπουδές στην Πορφυριάδα Σχολή του Καρλοβάσου. Συνέχισε στην Κωνσταντινούπολη στο Πατριαρχείο, και υπηρέτησε το προνομιακό περιβάλλον των παραδουνάβιων ηγεμονιών. Επέστρεψε στον γενέθλιο τόπο έτοιμος να τον υπηρετήσει έχοντας ως αρχές του τις ιδέες του διαφωτισμού για ελευθερία ισότητα και δικαιοσύνη και λογοδοσία των ισχυρών. Στο τέλος αναζήτησε την εθνική και πνευματική αναγέννηση του έθνους και αφιέρωσε τη ζωή του σ’ αυτό το σκοπό. «Οι αγωνιστές αυτοί έζησαν» γράφει ο Κ. Μπέλσης «σε μια εποχή που είχε σχεδόν τα πάντα: Διαφωτισμό, Αμερικανική Ανεξαρτησία, Γαλλική Επανάσταση, συγκρούσεις αυτοκρατοριών, Παλινόρθωση, μυστικές συνωμοτικές Εταιρείες, γεωπολιτικές ανακατατάξεις, Φιλελληνισμό, Ρομαντισμό, δημιουργία εθνικών κρατών και συγκρότηση πολιτικών θεσμών, όραμα ελευθερίας αλλά και προσαρμοστικό πραγματισμό».

Η μελέτη περιλαμβάνει τέσσερα μέρη. Στο 1ο κεφάλαιο με τίτλο «1772-1814. Οθωμανική νομιμότητα και νεοτερική διείσδυση» ανασυστήνεται το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννιέται και ανδρώνεται ο Λυκούργος από το 1772, χρονιά γέννησής του μέχρι το 1814, όταν ουσιαστικά ηττάται η πρώτη προσπάθεια να αντιμετωπιστούν στη Σάμο οι παλαιοί προεστοί. Τα κεφάλαια του πρώτου μέρους: Η Σάμος στα «παιδικά χρόνια» του Γεωργίου Παπλωματά, Η μετάβαση στα περιβάλλοντα της «φωτισμένης απολυταρχίας», Η εμπλοκή στον εσωτερικό αγώνα των νομοκατεστημένων χριστιανικών ελίτ της οθωμανικής αυτοκρατορίας .

Στο δεύτερο μέρος με τίτλο «1814-1821. Η ρήξη με την οθωμανική νομιμότητα και η Επανάσταση» αναζητούνται τα ίχνη που άφησε η πορεία του Λυκούργου ως τη μύησή του στην Φιλική Εταιρεία. Τα κεφάλαια του μέρους: Το «άτομο» συναντά τα προτάγματα του επαναστατικού εταιρισμού, Η πρώτη περίοδος του Στρατοπολιτικού Συστήματος Σάμου (1821-1822).

Το τρίτο μέρος: «1822-1828. Η εθνικοποίηση της τοπικότητας και το διακύβευμα της Σάμου», με πλουσιότερο από τα άλλα κεφάλαια αρχειακό υλικό, αναλύονται τόσο η συμπεριφορά του σαμιακού κοινού, όσο και των ατόμων που δρουν πρωταγωνιστικά, αλλά και οι σχέσεις της Σάμου με την Κεντρική Διοίκηση. Τα κεφάλαια: Επαρχιακή διοίκηση και κατάργηση του στρατοπολιτικού κεκτημένου, Η Διοίκηση μεταφέρει τον «εσωτερικό αγώνα» εξουσίας στην περιφέρεια, Η δεύτερη περίοδος του Στρατοπολιτικού Συστήματος της Σάμου (1823-1828).

Το τέταρτο μέρος: «1828-1834. Το τετελεσμένο των διπλωματικών πράξεων και η διαχείριση των εθνικών πόθων», με τα εξής κεφάλαια: Προσαρμογή στην καποδιστριακή νομιμότητα και τους διπλωματικούς καταναγκασμούς (1828-1830), Η Σαμιακή Πολιτεία (1830-1834) και η διαπραγμάτευση του Σαμιακού Ζητήματος. Το ηγεμονικό καθεστώς που τελικά επιβλήθηκε, γράφει ο συγγραφέας, ήταν προϊόν της άνισης και επίμονης αντιπαράθεσης ανάμεσα στο επιθυμητό και το εφικτό.

Στον «Επίλογο ή τα «χρόνια της Αθήνας» διατυπώνεται η άποψη ότι το διάστημα της εξορίας του Λυκούργου (έφυγε από τη Σάμο διωγμένος από το καθεστώς και τους εκπροσώπους των Σαμίων στη 1η Γενική Συνέλευση της Ηγεμονίας το 1834 ως ανεπιθύμητος και απόβλητος από την πατρίδα μαζί με πολλούς συντρόφους του Καρμανιόλους) δεν ήταν μόνο χρόνια αναγκαστικού εκπατρισμού αλλά και χρόνια αναγνώρισης της προσφοράς του στο έθνος από το επίσημο ελληνικό κράτος.

Το έργο κλείνει με ένα μικρό γλωσσάρι και πολλούς χρήσιμους πίνακες: Παράρτημα με χρονολόγια του δημόσιου βίου του Λογοθέτη Λυκούργου, της Σαμιακής Πολιτείας και παράλληλο χρονολόγιο γεγονότων της ευρωπαϊκής ιστορίας 1768-1856. Αναφέρονται επίσης σε πίνακες τα άτομα που ορίστηκαν Πολιτικοί κριτές ή Γενικοί Έφοροι της κοινής Καγγελαρίας 1821-1828, που αποτέλεσαν τις Επαρχιακές Δημογεροντίες περιόδου 1828-1834 και τις Σαμιακές επιτροπές περιόδου 1830-1834. Όλα αυτά, ανάμεσα σε πολλά άλλα τεκμήρια, αποδεικνύουν ότι το εγχείρημα της Σάμου δεν ήταν το έργο ενός μόνον ανδρός, όπως συνηθίζουμε να θεωρούμε σε επιπόλαιες αναγνώσεις. Οφείλουμε να τιμούμε και να μνημονεύουμε το σύνολο των προγόνων μας που αγωνίστηκαν αλλά δεν ήταν πρωταγωνιστές.

Το έργο του Κ. Μπέλση αποτελεί ένα χρήσιμο και απαραίτητο έργο για όσους μελετούν την τοπική μας ιστορία αλλά κυρίως ενδιαφέρονται να την τοποθετήσουν στο μεγάλο «κάδρο», το ευρύτερο περιβάλλον δηλ. στον οποίο κινήθηκε και ο δικός μας ήρωας και οι συνοδοιπόροι του.

Αγγέλα Χατζημιχάλη 

Προϊσταμένη ΓΑΚ Σάμου

Από την έντυπη έκδοση του "Σαμιακού Βήματος"