Συνέντευξη με τον σαμιακής καταγωγής, καθηγητή του Τμήματος Γεωπονίας, Ιχθυολογίας & Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κ. Άρη Ψιλοβίκο. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος (5 Ιουνίου), μίλησε στον δ/ντή του «Σαμιακού Βήματος, Μάνο Στεφανάκη, για το πόσο έχει επηρεαστεί το περιβάλλον στις μέρες μας από τον ανθρώπινο παράγοντα, τις αλλαγές που έφερε η πανδημία του κορωνοϊού αλλά και το τεράστιο κεφάλαιο (ιδιαίτερα για τα νησιά μας), της διαχείρισης των υδατικών πόρων.
1) Κύριε καθηγητά, ας ξεκινήσουμε γνωρίζοντας στους αναγνώστες μας το αντικείμενο της διδασκαλίας σας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Κύριε Στεφανάκη, καταρχάς ευχαριστώ πολύ που μου δίνετε τη δυνατότητα να παρουσιάσω τις επιστημονικές μου απόψεις πάνω στα φλέγοντα θέματα του περιβάλλοντος, των υδατικών πόρων και της κλιματικής αλλαγής, εν μέσω της πρωτόγνωρης πανδημίας του κορωνοϊού, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος που τιμάται κάθε χρόνο στις 5 Ιουνίου.
To 2003, εκλέχθηκα στο Βόλο, στο νεοσύστατο Τμήμα Γεωπονίας Ιχθυολογίας & Υδάτινου Περιβάλλοντος, της Σχολής Γεωπονικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Φωτο. 1), στην εισαγωγική βαθμίδα του Λέκτορα. Οι προκλήσεις μεγάλες, όπως και οι δυσκολίες να υλοποιήσει κάποιος το διεπιστημονικό αντικείμενο της Αειφορικής Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων σε ένα νεοσύστατο τμήμα, χωρίς εξοπλισμό και συγκεκριμένα η πρόκληση να εφαρμόσω όλα εκείνα που είχα διδαχθεί ως Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός σε επιστήμες γης, περιβάλλοντος και ζωής. Μετά από 17 χρόνια, ως Τακτικός Καθηγητής πλέον και Αναπληρωτής Πρόεδρος του Τμήματος, με βάση τις επιτυχημένες κρίσεις για τις καθηγητικές βαθμίδες που προηγήθηκαν, φαίνεται ότι το πείραμα πέτυχε και έτσι το αντικείμενο της διδασκαλίας μου σφυρηλατήθηκε, ωρίμασε και απέδωσε καρπούς, συνδυάζοντας στοιχεία οικολογίας, μηχανικής και επιστημών της γης με στόχο την Αειφορική Διαχείριση των Υδατικών Πόρων και του Περιβάλλοντος. Για τις ανάγκες των μαθημάτων, έχω συγγράψει τέσσερα βιβλία, τα οποία εκδίδονται στον εκδοτικό οίκο Τζιόλα, με τίτλους: 1) Οικοϋδραυλική, 2) Ιζηματολογία 1η Έκδοση, 3) Ιζηματολογία 2η Έκδοση, 4) Υδατικοί Πόροι, τα οποία δίνονται σε πολλά Πανεπιστημιακά Ιδρύματα της χώρας μας. Ειδικά για τα βιβλία της Ιζηματολογίας, αποτελεί το πνευματικό έργο του πατέρα μου, το οποίο και το εξέδωσα μετά το θάνατό του, εις μνήμην του, αφού μέχρι τότε δεν είχε εκδοθεί.
2) Ήταν εξαρχής η επιλογή σας το συγκεκριμένο αντικείμενο, όταν μαθητής ακόμη Λυκείου δίνατε εξετάσεις για την είσοδό σας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Με συγκινείτε γιατί με ταξιδεύετε στα παλιά, να θυμηθώ ότι οι 5 πρώτες επιλογές μου ήταν τα Πανεπιστημιακά Τμήματα: α) Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ, 2) Γεωπόνων ΑΠΘ, 3) Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών ΑΠΘ, 4) Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος ΑΠΘ και 5) Πολιτικών Μηχανικών Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, οπότε πέτυχα με την πρώτη προσπάθεια μέσω Πανελληνίων Εξετάσεων στην 3η από αυτές. Οπωσδήποτε ήταν ενσυνείδητη επιλογή μου και με μεγάλη μου ικανοποίηση διαπίστωσα στην πορεία ότι η Σχολή Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών ήταν κάτι που συνδύαζε Μηχανικές Επιστήμες, Περιβάλλον και Επιστήμες Γης, αντικείμενα που με ενδιέφεραν πολύ.
3) Η προηγούμενη ερώτησή μου είχε να κάνει με τον αείμνηστο πατέρα σας, εξαιρετικό επιστήμονα, καθηγητή Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Αντώνη Ψιλοβίκο (είχα το προνόμιο να τον γνωρίσω στη Σάμο), για να διαπιστώσω αν σας επηρέασε στην κατεύθυνση των σπουδών σας.
Καταρχάς είναι κοινώς αποδεκτό και αναπόφευκτο ένα παιδί να επηρεαστεί είτε θετικά, είτε αρνητικά από την επαγγελματική ενασχόληση των γονέων του, καθώς αποτελούν τα πρώτα ακούσματα και εναύσματα για εκείνο. Οπωσδήποτε και με επηρέασε τόσο με την επιμονή και αφοσίωσή του στα επιστημονικά, ερευνητικά και διδακτικά του αντικείμενα, όσο και με τη συνολική στάση ζωής του ως ακαδημαϊκός δάσκαλος. Αποτελούσε για μένα ένα πρότυπο προς μίμηση. Δεν είχα την τύχη να τον έχω ποτέ δάσκαλο και οι εντυπώσεις μου εκπορεύονται μόνο από αφηγήσεις φοιτητών του, οι οποίες ομολογώ ότι είναι πολύ θετικές. Ήταν επιλογή αμφοτέρων να μην βρισκόμαστε σε συνύπαρξη στον ίδιο επιστημονικό χώρο, γιατί έτσι θα δινόταν η ευκαιρία και στον ίδιο να λειτουργεί πιο ανεξάρτητα, αλλά και σε μένα να ανοίξω τα φτερά μου και με τις δικές μου δυνάμεις να πατήσω στα πόδια μου. Αυτό ήταν κάτι που τηρήθηκε και από τους δύο. Έτσι, μέσω της δύσκολης χάραξης ενός νέου ακαδημαϊκού δρόμου, εδραιώνεται και η αξία ενός νέου επιστήμονα χωρίς να επισκιάζεται από το οικογενειακό του περιβάλλον και να επιδέχεται αμφισβήτησης.
4) Περιβάλλον. Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι το περιβάλλον έχει εγκληματικά «βιαστεί» από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Δεν δώσαμε όμως τον εννοιολογικό ορισμό της λέξης.
Θα ήταν παρακινδυνευμένο να δώσουμε τον εννοιολογικό ορισμό μιας έννοιας με πολύ ευρεία χαρακτηριστικά, διότι ανάλογα με την επιστημονική σκοπιά που το εξετάζουμε, αναφερόμαστε στο φυσικό, ανθρωπογενές, κοινωνικό και ψυχολογικό περιβάλλον, χωρίς να παραλειφθεί το αντίστοιχο των καλών τεχνών. Από τη δική μου επιστημονική σκοπιά, δίνεται έμφαση στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Το πρώτο περιλαμβάνει όλα τα βιοτικά στοιχεία (ζωντανοί οργανισμοί), καθώς επίσης και τα αβιοτικά που βρίσκονται με φυσικό τρόπο στη Γη. Αποτελείται δηλαδή από τα οικοσυστήματα και τους παγκόσμιους φυσικούς πόρους, όπως ο αέρας και το νερό. Το δεύτερο, περιλαμβάνει την ανθρώπινη παρέμβαση στο πρώτο, η οποία πολλές φορές επιτελείται με ληστρικό τρόπο, συμπεριλαμβάνοντας την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, τη ρύπανση του νερού και του αέρα, την απώλεια της βιοποικιλότητας, καθώς και μεγάλες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις – κατασκευές. Προσωπικά, δεν είμαι κατά της ανάπτυξης και της ευημερίας, αλλά καλό θα είναι να λαμβάνει χώρα υπό το φάσμα της αειφορίας και της φέρουσας ικανότητας του φυσικού περιβάλλοντος. Από πλευράς πολιτών, καλό είναι να γίνει κατανοητό ότι η οικολογική ευαισθησία δεν ωφελεί μόνο το περιβάλλον αυτό καθ’ αυτό, αλλά αναβαθμίζει τον ίδιο τον άνθρωπο. Αμβλύνει τις σκληρές πλευρές του, τον εκπολιτίζει και τον εξευγενίζει. Είναι ενθαρρυντικό στις μέρες μας το γεγονός ότι οι νέοι, όλο και περισσότερο, επενδύουν τον προσωπικό τους χρόνο στη προστασία του περιβάλλοντος άμεσα ή έμμεσα. Πριν 2 έτη, στην αντίστοιχη ημέρα περιβάλλοντος του 2018, με προσωπική πρωτοβουλία, συνδιοργανώθηκε από το Τμήμα μας και τις Ακαδημίες Καλαθοσφαίρισης της Νίκης Βόλου, ο καθαρισμός της παραλίας του Αναύρου Βόλου, δίνοντας έτσι με τον καλύτερο τρόπο το παράδειγμα του εθελοντισμού και της προστασίας του περιβάλλοντος, τόσο στους πολίτες του Βόλου, όσο και στους φοιτητές και τους νεαρούς αθλητές που συμμετείχαν (Φωτο 2).
5) Και οι πλέον αδιάφοροι πολίτες θα έχουν διαβάσει ή θα έχουν παρακολουθήσει για τις συνεχιζόμενες αλλαγές και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον με την περίφημη κλιματική αλλαγή του πλανήτη. Θα θέλαμε να μας δώσετε την εικόνα για το πως διαμορφώνεται η κατάσταση σήμερα και γιατί κάποιοι αμφισβητούν τα πλέον αδιάσειστα επιστημονικά δεδομένα;
Με τον όρο Κλιματική Αλλαγή, εννοούνται οι μεταβολές των κλιματικών παραμέτρων που οφείλονται σε συνδυασμό των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και φυσικών διεργασιών και εκτείνονται σε χρονική κλίμακα δεκαετίας ή και μεγαλύτερη. Δεν έχει να κάνει δηλαδή με την καθημερινή διακύμανση του καιρού, αλλά με κάτι πιο μακροπρόθεσμο. Η κατάσταση σήμερα, διαμορφώνεται ως εξής, με βάση μακροχρόνια δεδομένα παρατηρήσεων σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά και στη χώρα μας:
1) Αύξηση στην θερμοκρασία του αέρα και του νερού
2) Λιώσιμο των Παγετώνων
3) Άνοδος της Μέσης Στάθμης Θάλασσας (Μ.Σ.Θ.)
4) Μεταβολή στην Κατακρήμνιση (Βροχόπτωση, Χιονόπτωση, Χαλάζι), με λιγότερες βροχοπτώσεις αλλά μεγαλύτερη ραγδαιότητα
5) Αύξηση της έντασης των πλημμυρικών φαινομένων και των καταστροφών
6) Αύξηση της κατανάλωσης φυσικών πόρων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη, με χρήση κλιματιστικών
7) Φαινόμενα μεταφοράς της Αφρικανικής Σκόνης σε βορειότερες χώρες
8) Απώλεια της βιοποικιλότητας σπάνιων ειδών
9) Εισαγωγή ξενικών ειδών στο Αιγαίο, από θερμότερες θάλασσας, όπως ο τοξικός λαγοκέφαλος, το λεοντόψαρο και μέδουσες διαφόρων ειδών
10) Ένταση των φαινομένων ευτροφισμού και υποβάθμισης της ποιότητας του νερού των λιμνών.
Όλα τα παραπάνω, αποτελούν αδιάψευστα γεγονότα, τα οποία ο καθένας μας μπορεί να τα παρατηρήσει στην καθημερινότητά του, χωρίς να είναι ειδικός επιστήμονας. Η κλιματική αλλαγή είναι ένα φαινόμενο αδιαμφισβήτητο που επιτελείται στο πέρασμα των αιώνων. Οι πολέμιοι της κλιματικής αλλαγής, είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι το κλίμα ξεκίνησε να μεταβάλλεται σημαντικά από την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης, δηλαδή μετά το έτος ορόσημο 1750 μ.Χ., αλλά έχει σταθεροποιηθεί τα τελευταία 20 χρόνια και δεν υπάρχουν τάσεις αυξητικές ή πτωτικές, με βάση στοιχεία που διαθέτουν. Οπωσδήποτε, ο καθένας που ισχυρίζεται κάτι τέτοιο θα πρέπει να υποβάλει αδιαμφισβήτητα και έγκριτα στοιχεία και η επιστήμη στη συνέχεια ακολουθεί το δρόμο της τεκμηρίωσης.
6) Επιτρέψτε μου σε αυτό το σημείο να έρθουμε, με αφορμή και το γνωστικό σας αντικείμενο, την Αειφορική Διαχείριση των Υδατικών Πόρων, στο κεφαλαιώδους σημασίας αγαθό της ύπαρξής μας, το νερό. Πρόσφατα, στις 22 Μαρτίου, δημοσιεύσατε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα του Νερού, άρθρο σχετικό με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και πόσο επηρεάζονται οι αγροτικές και τουριστικές δραστηριότητες στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, της Ελλάδας και της Σάμου ειδικότερα. Δώστε μας κάποια στοιχεία.
Θα σας δώσω κάποια γενικά στοιχεία και τάσεις, γιατί χρειάζεται να εκπονηθεί μία εξειδικευμένη έρευνα για να αποφανθούμε με ακριβή ποσοτικά στοιχεία. Όπως επισήμανα και στο προηγούμενο άρθρο, που δημοσιεύτηκε στο φύλλο σας 4222 στις 22-03-2020, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας του Νερού, σε ότι αφορά τη χρήση του νερού και τη Διαχείριση των Υδατικών Πόρων στον Αγροτικό και Τουριστικό Τομέα, καθώς επίσης και στον νευραλγικό τομέα του Περιβάλλοντος, οι πλέον σημαντικές συνιστώσες της Κλιματικής Αλλαγής, επηρεάζουν άμεσα τις εξής δραστηριότητες :
1) Άρδευση: Η αύξηση των θερμοκρασίας, σε συνδυασμό με τη μείωση των βροχοπτώσεων, έχει αυξήσει τη διάρκεια της αρδευτικής περιόδου.
2) Υδροηλεκτρική Παραγωγή: Οι αυξημένες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, έχουν οδηγήσει σε εντατικοποίηση της λειτουργίας των μεγάλων Υδροηλεκτρικών Έργων (Φράγματα Νέστου, Αλιάκμονα και Αχελώου) για την κάλυψη των αναγκών σε ψύξη.
3) Ύδρευση: Η κατανάλωση του νερού, έχει αυξηθεί λόγω της αύξησης του πληθυσμού, της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου και των επιπλέον περιοδικών τουριστικών αναγκών. Στη Σάμο ειδικότερα, εκτός του ποσοτικού ζητήματος, έχει κάνει την εμφάνισή του τελευταία και το ζήτημα της ανεπαρκούς ποιότητας του πόσιμου νερού, με άμεση ανάγκη την εξεύρεση πόρων για τη συντήρηση και κατασκευή νέων δικτύων ύδρευσης .
4) Οικολογική Διατήρηση: Τα υδατικά οικοσυστήματα, προστατεύονται θεσμικά με την καθιέρωση Ελάχιστων συνθηκών Οικολογικής Στάθμης και Παροχής, με σκοπό τη διατήρησης της βιοποικιλότητας. Η μείωση της ποσότητας του νερού, οδηγεί σε αύξηση της ρύπανσης, των φαινομένων του ευτροφισμού, την εμφάνιση ξενικών ειδών και τελικά την υποβάθμιση της οικολογικής ποιότητας.
5) Αντιπλημμυρική Προστασία: Παρότι οι βροχοπτώσεις, γενικά εμφανίζονται μειωμένες στη χώρα μας, εντούτοις η ραγδαιότητα τους αυξάνεται, με ολοένα και περισσότερες Ξαφνικές Πλημμύρες (Flash Floods) να λαμβάνουν χώρα, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των παραγωγικών πεδινών εκτάσεων, που φιλοξενούν τόσο αγροτικές, όσο και τουριστικές δραστηριότητες και την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Πολλά και χαρακτηριστικά τα παραδείγματα από τη Σάμο και άλλες νησιωτικές περιοχές, όπως επίσης και από την ηπειρωτική Ελλάδα (Μάνδρα, Χαλκιδική, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βόλος κ.α.). Τα αντιπλημμυρικά έργα χρειάζονται αναθεώρηση και θα πρέπει να είναι ενταγμένα μέσα σε ένα Master Plan, ακολουθώντας τις επιταγές τις Ευρωπαϊκής και Ελληνικής Νομοθεσίας.
6) Απώλεια εδαφών και ερημοποίηση, ως αποτέλεσμα των πλημμυρικών φαινομένων, τα οποία σε συνδυασμό με τον απογυμνωμένο από τις πυρκαγιές φυτικό μανδύα, οδηγούν σε αδυναμία καλλιέργειας, απώλεια της δυνατότητας αναδάσωσης και τελικά υποβάθμιση και αλλοίωση των χρήσεων γης και του φυσικού περιβάλλοντος, κάτι που δυστυχώς παρατηρείται στη Σάμο τα τελευταία χρόνια (Φωτο 3). Το εύφορο έδαφος της Σάμου, αναδασώνεται πολύ γρήγορα, αλλά εάν έχει απωλεσθεί το έδαφος, τότε είναι μη αντιστρέψιμη η κατάσταση.
Τέλος, ένα φαινόμενο, το οποίο δεν έχει να κάνει με την Αειφορική Διαχείριση Υδατικών Πόρων, αλλά είναι θεμελιώδους σημασίας για τον τουρισμό και την οικονομία, είναι η αργή αλλά σταθερή άνοδος της Μέσης Στάθμης της Θάλασσας. Κατά τον 20ο αιώνα, η μέση στάθμη της θάλασσας ανήλθε κατά 12 έως 22 [cm]. Η μεταβολή μπορεί να είναι πολύ αργή, αλλά έχει αφήσει το αποτύπωμά της σε περιοχές τόσο στη Βόρεια Σάμο (Παραλιακή Ζώνη Βαθέως) όσο και στη Νότια (Ηραίον), όπου η παράκτια ζώνη κατακλύζεται από το θαλάσσιο μέτωπο και κατά τόπους υποχωρεί, καταστρέφοντας παραλίες, εξαφανίζοντας περιουσίες και υποβαθμίζοντας το περιβάλλον.
7) Πανδημία κορωνοϊού. Πρωτόγνωρες καταστάσεις σε πλανητικό επίπεδο. Με τα προβλήματα υγειονομικής και οικονομικής φύσεως που δημιουργήθηκαν διαπιστώσαμε και κάποιες ουσιαστικές αλλαγές, προς το καλύτερο, στο περιβάλλον. Όντως είναι τόσο θεαματική η αλλαγή (αναφέρομαι στα γνωστά βίντεο με τα καθαρότερα νερά στα κανάλια της Βενετίας, την καθαρή ατμόσφαιρα με την ελαχιστοποίηση των πτήσεων κλπ), με την απουσία ανθρώπινης δραστηριότητας ή υπερβάλουμε; Μπορεί να συμβεί μια τόσο θεαματική αλλαγή σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα;
Είναι πολύ σημαντικό να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στα δημοσιεύματα που φιλοξενούνται στον Τύπο, αλλά ακόμα περισσότερο στο Ίντερνετ με τα ανεξέλεγκτα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς συχνά δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, περιέχουν δόση υπερβολής και αποπροσανατολίζουν, είτε από άγνοια είτε από σκοπιμότητα. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η φύση λαμβάνει κέρδος σε κάθε ανθρώπινη ανάπαυλα αλλά σε καμία περίπτωση, στο βαθμό στον οποίο παρουσιάστηκε για το σύντομο αυτό χρονικό διάστημα. Για να τεκμηριωθούν τέτοια γεγονότα, απαιτείται συστηματική παρακολούθηση (monitoring) των βιοτικών και αβιοτικών στοιχείων του αέρα, των εσωτερικών νερών και του θαλάσσιου περιβάλλοντος, ώστε να αποφανθούμε με βάσει τεκμηριωμένα στοιχεία για γεγονότα όπως: α) εάν τα δελφίνια που εμφανίστηκαν στο Θερμαϊκό Κόλπο ή στη Βενετία, β) εάν ο καθαρός ουρανός επάνω από την Κίνα ή την Ινδία, γ) εάν οι αρκούδες που εμφανίστηκαν σε πόλεις της Δυτικής Μακεδονίας και της Βόρειας Σκωτίας, αποτελούν φαινόμενα μεμονωμένα και παροδικά ή εάν παρατηρούνται συστηματικά και έχουν αλλάξει πράγματι τα δεδομένα σε τόσο εντυπωσιακό βαθμό.
8) Με την ιδιότητα του ακαδημαϊκού είστε σε διαρκή επαφή με τους φοιτητές σας, άρα, κυρίως με νέους ανθρώπους. Τι σκέφτονται για το μέλλον, στα θέματα περιβάλλοντος που συζητούμε; Ποιες οι ανησυχίες τους, με δεδομένο ότι οι ίδιοι έχουν πρόσβαση και σε επιστημονικά στοιχεία ερευνών που καταδεικνύουν τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Η επαφή μου με τα νέα παιδιά είναι όντως διαρκής και μέσω της επαγγελματικής μου ιδιότητας αλλά και μέσω της ιδιότητας του πατέρα, καθώς έχω ένα γιο 15 ετών, τον Αντώνη, αριστούχο μαθητή και πολύ συνειδητοποιημένο περιβαλλοντικά έφηβο και φυσικά ανέκαθεν αφουγκραζόμουν τις νεανικές και εφηβικές ανησυχίες. Εκείνο που έχω διαπιστώσει είναι ότι συναντά κανείς έναν πλουραλισμό απόψεων, συμπεριφορών και στόχων. Στην πλειονότητά τους όμως τα παιδιά παρουσιάζονται απογοητευμένα για την ανεύρεση εργασίας στο μέλλον, κάτι το οποίο τους έχει αποτρέψει από την ουσιαστική εκπαίδευση, καθώς βρίσκονται σε ένα κυνηγητό Ακαδημαϊκών τίτλων τους οποίους θα εξαργυρώσουν με μια θέση εργασίας και δεν επενδύουν στην μάθηση εις βάθος. Όσον αφορά στα περιβαλλοντικά θέματα, οι νέοι έχουν αποκτήσει οικολογική συνείδηση, συγκρινόμενοι με τις προηγούμενες γενιές και στρέφουν και τις επιλογές σπουδών τους προς αυτή την κατεύθυνση. Πιο απλά περισσότεροι νέοι επιλέγουν εκπαιδευτικά και επαγγελματικά το χώρο του περιβάλλοντος. Άλλωστε τα ερεθίσματα τα λαμβάνουν από πολύ νωρίς καθώς η περιβαλλοντική εκπαίδευση έχει εισέλθει και στην Πρωτοβάθμια και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
9) Έρευνα στην Ελλάδα. Μας λείπουν τα μέσα, οι οικονομικές δυνατότητες, σε σύγκριση με πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού ή παρουσιάζονται άλλου είδους δυσκολίες;
Η Ελλάδα, μόλις πρόλαβε να βγει από μία πρωτοφανή δεκαετή οικονομική κρίση, εμφανίστηκε η πανδημία του κορωνοϊού, προκαλώντας το γνωστό lockdown της οικονομίας, για δεύτερη φορά. Η οικονομική στενότητα πάντα αποτελούσε τη μεγάλη πληγή, γιατί στερεί πολύτιμους πόρους για να διεξαχθεί η έρευνα και η διδασκαλία και επαφίεται στο φιλότιμο των καθηγητών με διάθεση του πολύτιμου ελεύθερου χρόνου τους για την έρευνα, ώστε να είναι ανταγωνιστικοί στο παγκόσμιο ακαδημαϊκό γίγνεσθαι και να μπορούν να υποστηρίξουν τις ακαδημαϊκές τους κρίσεις και προαγωγές με αξιοπρέπεια. Σε δεύτερο βαθμό, η ατελείωτη γραφειοκρατία, όπου για το παραμικρό απαιτείται ένας κυκεώνας εγγράφων και ενεργειών και τέλος, το γεγονός ότι πολλές φορές αξιολογότατοι νέοι επιστήμονες και λόγω κρίσης αλλά και λόγω προσωπικών στόχων, επιλέγουν το εξωτερικό και διαπρέπουν σε πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά ινστιτούτα και υπάρχει έλλειψη νέου αίματος, είναι κάποια από τα βασικά μας προβλήματα. Επίσης, ενώ το επίπεδο σπουδών είναι πολύ υψηλό και το 10% των καλύτερων, σε επιδόσεις, αποφοίτων φοιτητών είναι εφάμιλλο των αντιστοίχων συναδέλφων τους στο εξωτερικό, το 10% των πιο αδύνατων αποφοίτων, δεν είναι καθόλου ανταγωνιστικό. Έχουν συνήθως αποφοιτήσει μετά από χρόνια παραμονής στις σπουδές τους, με το γνωστό καθεστώς ανοχής των «αιώνιων φοιτητών» και όταν τελικά λάβουν το πτυχίο, ήδη έχουν κάνει άλλες επιλογές επαγγέλματος και οι γνώσεις τους είναι πλέον παρωχημένες.
10) Η επόμενη ερώτηση έχει να κάνει με την ιδιαίτερη πατρίδα σας, το νησί μας, τη Σάμο. Έχετε εικόνα της κατάστασης όσον αφορά τους υδατικούς πόρους; Ενώ, συνήθως έχουμε υψηλούς βαθμούς ετήσιων βροχοπτώσεων και ένα καταπράσινο νησί, τελικώς δεν αποταμιεύουμε τις ποσότητες νερού που θα μας έφερναν σε πλεονεκτικότερη θέση. Υπάρχουν λύσεις προς αυτή την κατεύθυνση;
Η Σάμος, είναι το πιο πλούσιο νησί του Αιγαίου από πλευράς βροχοπτώσεων, με πάνω από 800, ίσως και 1000, κατά τόπους, χιλιοστά [mm] βροχής ανά έτος. Αν αυτό πολλαπλασιαστεί με 478 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που είναι η συνολική έκταση του νησιού, συνεπάγεται ότι 382,4 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού φτάνουν στο νησί κάθε χρόνο από τις ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις, ποσό υπερπολλαπλάσιο των γεωργικών, κτηνοτροφικών, αστικών και τουριστικών αναγκών της. Δε χρειάζεται κάποιος να είναι επιστήμονας για να διαπιστώσει την περίσσεια υδατικών πόρων του νησιού. Ελάχιστα παραδείγματα αποτελούν οι υδροφόροι ορίζοντες στον κάμπο της Χώρας με πολύ υψηλές στάθμες νερού, οι πολλές φυσικές πηγές – σπήλαια όπως αυτό της νεροτρουβιάς στους Μύλους, καταρράκτες και τρεχούμενα νερά (Μανωλάτες, Βουρλιώτες, Ποτάμι), ακόμα και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αυτό δικαιολογεί και το όνομα Υδρούσα, ένα εκ των πολλών ονομάτων της κατά την αρχαιότητα, όπου ο υδατικός πλούτος ήταν ακόμη περισσότερος και εμφανής. Παρόλα αυτά δεν είναι εκμεταλλεύσιμο, παρά ελάχιστα, το επιφανειακό κυρίως υδατικό της δυναμικό, η άρδευση γίνεται ακόμα με υδροβόρους τρόπους – κατάκλιση και ενώ υπάρχει πλούσιο υδατικό δυναμικό, δίνεται εσφαλμένα στους χρήστες του νερού η εντύπωση της λειψυδρίας. Χρειάζονται παρεμβάσεις στο πλαίσιο ενός εγκεκριμένου Master Plan διαχείρισης υδατικών πόρων, το οποίο λαμβάνει υπόψη τα Εγκεκριμένα Σχέδια Διαχείρισης της Ελληνικής Νομοθεσίας, μετά την εναρμόνισή της με την Ευρωπαϊκή Οδηγία. O ορθολογικός σχεδιασμός χαράσσεται με μία σειρά επιχειρησιακών ενεργειών και θεσμικών μέτρων, που επιβάλλεται να λαμβάνονται από τα κράτη και τους θεσμούς και όχι με τη λογική της προχειρότητας και της κατά περίπτωση θεραπείας. Αυτή η εσφαλμένη αντίληψη, οδήγησε όλα τα προηγούμενα χρόνια σε αναποτελεσματικότητα και αποτυχημένη πολυδιάσπαση της διαχείρισης του νερού, καθιστώντας το πρόβλημα όχι τόσο περιβαλλοντικό, όσο πολιτικό.
11) Θα ήθελα να μοιραστείτε μαζί μας, ιδίως για τους νεώτερους αναγνώστες μας και υποψήφιους φοιτητές, τις δυνατότητες του Τμήματος Γεωπονίας, Ιχθυολογίας & Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Το Τμήμα μας, ιδρύθηκε το έτος 2003, με αντικείμενα και αντίστοιχα εργαστήρια: α) Ιχθυολογία – Υδροβιολογία, β) Ωκεανογραφία – Θαλάσσιο Περιβάλλον, γ) Υδατοκαλλιέργειες, δ) Εμπορία και Τεχνολογία Αλιευτικών Προϊόντων και ε) Οικοϋδραυλική & Διαχείριση Εσωτερικών Υδάτων. Στο τελευταίο εργαστήριο, ιδρυθέν το 2019, με μοντέρνα αντικείμενα έρευνας, τυγχάνει να είμαι ο ιδρυτής και πρώτος του Διευθυντής. Το τμήμα έχει μεγάλες δυνατότητες σε εκπαίδευση και έρευνα (Φωτο 4) που καλύπτεται από τα παραπάνω Εργαστήρια – Πυλώνες. Επιπλέον, η δυναμική των στελεχών του Τμήματος, έχει πετύχει την εξασφάλιση χρηματικών πόρων από ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα και την υποστήριξη της έρευνας, βασικής και εφαρμοσμένης.
Σε ό,τι αφορά την επαγγελματική αποκατάσταση, οι πτυχιούχοι εγγράφονται στο Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (www.geotee.gr) λαμβάνοντας την Άδεια Άσκησης Επαγγέλματος του Ιχθυολόγου. Με την Άδεια Άσκησης Επαγγέλματος, οι Ιχθυολόγοι μπορούν να εργαστούν α) στο Δημόσιο, β) σε Φορείς του Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα, γ) στον Ιδιωτικό Τομέα (π.χ. μονάδες υδατοκαλλιεργειών και μεταποίησης), δ) σε Διεθνείς Οργανισμούς, καθώς επίσης ε) ως Μελετητές Αλιευτικών (κατ. 26) και Περιβαλλοντικών Μελετών (κατ. 27). Τέλος, η επιτυχής ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου σπουδών που διαρκεί δέκα (10) ακαδημαϊκά εξάμηνα, οδηγεί στην απονομή ενιαίου και αδιάσπαστου τίτλου σπουδών επιπέδου Master (Integrated Master). Για περισσότερες πληροφορίες, η ιστοσελίδα του Τμήματος είναι πολύ κατατοπιστική (http://diae.uth.gr/)
12) Η σχέση σας με το νησί; Υπάρχει χρόνος για επισκέψεις στη Σάμο; Ποιο χαρακτηριστικό του νησιού σας γοητεύει περισσότερο;
Ακόμα κι αν δεν υπάρχει χρόνος για το νησί, φροντίζω πάντα να βρίσκω. Το επισκέπτομαι πολύ τακτικά τα τελευταία χρόνια, 2 – 3 φορές το χρόνο πλέον του καλοκαιριού, γιατί εκτός των άλλων είναι και η σύζυγός μου από τους Μυτιληνιούς, από εκεί όπου είναι και η καταγωγή των προγόνων μου. Γνωρίζουμε όλοι οι Σαμιώτες ότι ξυπνάμε και κοιμόμαστε με το πότε θα έρθουμε στον όμορφο και μαγικό τόπο μας. Ότι και να πει κανείς είναι πολύ λίγο και δεν εντυπωσιάζει ένα αλλά πολλά χαρακτηριστικά, όπως ο συνδυασμός βουνό και θάλασσα, δαντελωτές παραλίες και ορεινά μονοπάτια, απότομα φαράγγια και καταρράκτες με βάθρες, οι σπηλιές του και τέλος οι υγρότοποί του, είναι ορισμένα παραδείγματα της εξαιρετικής ομορφιάς του αναγλύφου του, τόσο οριζοντιογραφικά όσο και σε υψομετρικά. Το εξαιρετικά τραχύ της ανάγλυφο, σε συνδυασμό με τον υδατικό της πλούτο, παραπέμπει στα ανεπανάληπτα ορεινά τοπία των Ζαγοροχωριών και του συνδυασμού του βουνού και της θάλασσας που συναντά κανείς στο Πήλιο. Επιπλέον, η μεγάλη ιστορία του, οι πρότυποι αρχαιολογικοί του χώροι όπως το Ηραίον που είναι προστατευόμενο από την UNESCO, τα θαυμαστά μεγάλα έργα που άφησαν εποχή κατά τα κλασσικά χρόνια της αρχαιότητας και σώζονται ακόμα, όπως το Ευπαλίνειο Όρυγμα, ο λιμενοβραχίονας του Πυθαγορείου («τα εν θαλάσσει τείχη») κ.α., τα υπεραιωνόβια Μοναστήρια του, είναι ορισμένα μόνο από τα αξιοθέατα που πρέπει να δει ο επισκέπτης. Τέλος, οι μοναδικοί κάτοικοί του τους οποίους, κατά την άποψή μου, τους χαρακτηρίζει η προοδευτικότητα, ο οξύς νους, το χιούμορ και η φιλοξενία.
13) Φτάνοντας στο τέλος αυτής της τόσο ενδιαφέρουσας συζήτησης μαζί σας, θα ήθελα να ρωτήσω αν είστε από αυτούς που βλέπουν μισογεμάτο ή μισοάδειο το ποτήρι για το μέλλον; Αισιοδοξία ή απαισιοδοξία για το αύριο;
Ένας υγιής ψυχικά και πνευματικά άνθρωπος βλέπει πάντα το ποτήρι μισογεμάτο και ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία παροτρύνοντας και εμπνέοντας τους ανθρώπους γύρω του να είναι και εκείνοι αισιόδοξοι και να αγωνίζονται πάντα για το καλό. Δεν υπήρξα ποτέ απαισιόδοξος χαρακτήρας και πάντα εμπνέομαι από τους Σαμιώτες παππούδες μου που ήταν χαρούμενοι και δυνατοί χαρακτήρες παρά τις δύσκολες εποχές τις οποίες βίωσαν.
Άρης Ψιλοβίκος
Διπλ. Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός
Δρ. Μηχ.: Αειφορική Διαχείριση Υδατικών Πόρων
Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Αναπλ. Πρόεδρος: Τμήμα Γεωπονίας Ιχθυολογίας & Υδάτινου Περιβάλλοντος
Αναπλ. Πρόεδρος: Ελληνική Υδροτεχνική Ένωση
Διευθυντής: Εργαστήριο Οικοϋδραυλικής & Διαχείρισης Εσωτερικών Υδάτων
Ιστοσελίδα Εργαστηρίου: http://diae.uth.gr/?page_id=1281
Ιστοσελίδα Google Scholar:
Ιστοσελίδα Research Gate:
Από την έντυπη έκδοση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου