Δημήτριος Παρασκευής: «...η πιθανότητα εισαγωγής του παθογόνου στη Σάμο είναι πολύ μικρή και, επίσης, υπάρχει επαγρύπνηση από τους ειδικούς...»

Συνέντευξη με τον σαμιακής καταγωγής, αναπληρωτή καθηγητή Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής, Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Δημήτριο Παρασκευή. Μιλώντας στον διευθυντή του «Σαμιακού Βήματος», Μάνο Στεφανάκη, εξηγεί τους όρους επιδημία και πανδημία, δίνει απαντήσεις για την εξάπλωση του κορωνοϊού, αναφέρεται στις δυνατότητες αντιμετώπισης του συγκεκριμένου ιού από τη χώρα μας ενώ τονίζει την επαγρύπνηση που υπάρχει ώστε να μην ανησυχούν οι κάτοικοι των νησιών μας.

1)  Κύριε καθηγητά, πριν προχωρήσουμε, θα ήταν καλό για τους αναγνώστες μας να θέσουμε την αρχική μας «βάση», εξηγώντας, με απλά λόγια, τι εννοούμε με τον όρο επιδημία.
Με τον όρο επιδημία αναφερόμαστε σε ένα νόσημα ή μια κατάσταση που παρουσιάζει αυξημένη συχνότητα σε έναν πληθυσμό σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Για παράδειγμα τα κρούσματα του νέου κορωνοϊού παρουσιάζουν αυξημένη συχνότητα τους τελευταίους 2 μήνες σε σχέση με προηγούμενα έτη

2)  Διαβάζοντας κανείς την ιστορία για την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους συναντά πολλές στιγμές όπου οι επιδημίες το συνοδεύουν. Ενθυμούμενος τον Θουκυδίδη να περιγράφει στην ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου την επιδημία που ξέσπασε το 430 π.Χ., εξαφανίζοντας το 1/3 του πληθυσμού της Αθήνας, κατανοεί κανείς, πως, από αρχαιοτάτων χρόνων, οι επιδημίες και η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού βαδίζουν μαζί. Το ερώτημα είναι αν αυτό αποτελεί μια φυσική διαδικασία που δεν μπορούμε να αποφύγουμε, αν αναλογιστούμε ότι μέχρι σήμερα, φτάνοντας στον κορονοϊό και την εξάπλωσή του, έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους ισχυρές επιδημίες με ολέθρια αποτελέσματα ανά τους αιώνες.

Έχετε απόλυτο δίκιο ότι επιδημίες έχουν αναφερθεί ακόμα και από την περίοδο των Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά και σε άλλες περιόδους στο μακρινό ή πρόσφατο παρελθόν. Οι επιδημίες από λοιμώδη νοσήματα, νοσήματα δηλαδή που οφείλονται σε μικροοργανισμούς που μπορεί να μεταδοθούν στον άνθρωπο, είναι αρκετά συχνές λόγω της πληθώρας των μικροοργανισμών στο φυσικό περιβάλλον που μπορούν να προσβάλλουν τον ανθρώπινο οργανισμό.  Είναι μια φυσική διαδικασία, όπως αναφέρατε και εσείς, που δύσκολα μπορεί να προβλεφθεί. Στις μέρες όμως διαθέτουμε κατάλληλη τεχνογνωσία για έγκαιρη διάγνωση στα πρώιμα στάδια μιας επιδημίας, και εφαρμογή μέτρων ελέγχου για περιορισμό της διασποράς των μεταδόσεων στον πληθυσμό.

3)  Νομίζω σε αυτό το σημείο θα πρέπει να κάνουμε τον διαχωρισμό μεταξύ επιδημίας και πανδημίας.

Η πανδημία αφορά μια επιδημία που παρουσιάζει παγκόσμια εξάπλωση, όπως για παράδειγμα η πανδημία του HIV/AIDS.

4)  Κατά το παρελθόν ποια πανδημία έχει καταγραφεί να αφαιρεί τις περισσότερες ανθρώπινες ζωές;

Από τις πιο καταστροφικές πανδημίες στον ανθρώπινο πληθυσμό ήταν η πανδημία της πανώλης που χαρακτηρίστηκε ως «µαύρος θάνατος» την περίοδο 1348 - 1353, η οποία προκάλεσε περίπου 75 έως 100 εκατομμύρια θανάτους στην Ευρώπη και στην Ασία και θεωρείται ότι ευθύνεται για τη μείωση του συνολικού πληθυσμού της Ευρασίας στο μισό. Μια άλλη καταστροφική πανδημία ήταν της «Ισπανικής γρίπης» το διάστημα 1918-1920, προσβάλλοντας περίπου το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού και προκαλώντας 20-50 εκατομμύρια θανάτους. Στις μέρες μας η πανδημία του HIV/AIDS ευθύνεται για περίπου 36 εκατομμύρια θανάτους ανά την υφήλιο.

5)  Επιτρέψτε μου να έρθουμε στον τομέα της Προληπτικής Ιατρικής και στην Επιδημιολογία. Πότε κάνει την εμφάνισή της; Και αν είναι δυνατόν να δώσουμε κάποιους «σταθμούς» στην εξέλιξή της.

Υπάρχουν αρκετοί σταθμοί στην Ιστορία της επιδημιολογίας, αλλά η διερεύνηση και αντιμετώπιση της επιδημίας της χολέρας στο Λονδίνο κατά τον 19ο αιώνα από τον John Snow, αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο στην ιστορία της επιδημιολογίας.  Επίσης δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στη μεγάλη συνεισφορά του Ακαδημαϊκού Δημητρίου Τριχόπουλου στην σύγχρονη επιδημιολογική έρευνα, καθώς και το σημαντικό έργο του Εργαστηρίου Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ στον τομέα της Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής.

Η προληπτική ιατρική κατά κανόνα συμβαδίζει με την πρόοδο της επιδημιολογίας, της συστηματικής γνώσης, δηλαδή, αναφορικά με την κατανομή των νοσημάτων και των παραγόντων τους στους πληθυσμούς. Η σημασία της πρόληψης έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία στις μέρες μας λόγω της συσσωρευμένης γνώσης  αναφορικά με τους παράγοντες κινδύνου των νοσημάτων.

6)  Ας έρθουμε στο σήμερα και τον περίφημο κορωνοϊό που εξαπλώνεται και μέχρι αυτή τη στιγμή έχουν επισήμως καταγραφεί πάνω από 1.100 νεκροί και δεκάδες χιλιάδες επιβεβαιωμένα κρούσματα. Ο αριθμός οφείλεται και στο ότι προέρχεται από μία αχανή χώρα, όπως η Κίνα του 1,5 δισεκατομμυρίου πληθυσμού ανθρώπων, που σε πολλές περιοχές της δεν βρίσκεται ψηλά το βιωτικό επίπεδο με αποτέλεσμα οι συνθήκες διαβίωσης να είναι υποβαθμισμένες;

Ο υψηλός αριθμός των κρουσμάτων από τον νέο κορωνοϊό οφείλεται στο ότι η επιδημία αυτή αφορά ένα νέο παθογόνο για το οποίο δεν εφαρμόστηκαν άμεσα αποτελεσματικά μέτρα ελέγχου. Επίσης, η επιδημία οφείλεται στη φύση του παθογόνου που μεταδίδεται σχετικά εύκολα και με παρόμοιο τρόπο όπως η εποχική γρίπη. Οι συνθήκες που επικρατούν σε μια περιοχή, η αναζήτηση υπηρεσιών ιατρικής φροντίδας, το αν ο ιός θα προσβάλλει και σε τι ποσοστό τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού είναι παράμετροι που παίζουν σημαντικό ρόλο για τη διασπορά μιας επιδημίας και ανάλογα έχουν συμβάλλει και στην πρόσφατη επιδημία.

7)  Γίνεται λόγος για τα μέτρα προστασίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακήρυξε τον κορωνοϊό σε παγκόσμια απειλή. Αεροπορικές εταιρείες ανά την υφήλιο ακυρώνουν ή ματαιώνουν τις συνδέσεις τους με την Κίνα. Κατά πόσο πρέπει να ανησυχούμε γενικότερα και ειδικότερα σε μία χώρα όπως η Ελλάδα.

Η εισαγωγή του νέου κορωνοϊού στη χώρα μας αποτελεί ένα πιθανό σενάριο, χωρίς να μπορεί να αποκλειστεί και η πιθανότητα του να μη συμβεί. Σε ενδεχόμενη εισαγωγή του ιού στη χώρα μας, ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ)  έχει λάβει τα απαραίτητα μέτρα και έχει εκδώσει οδηγίες για τους επαγγελματίες υγείας, όσο και ενημερωτικό υλικό για τον πληθυσμό, προκειμένου να αντιμετωπιστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η πιθανή απειλή. 

8)  Επισκεπτόμενος κάποιος την ιστοσελίδα του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας θα διαπιστώσει ότι ο συγκεκριμένος ιός χαρακτηρίζεται ως «νέος κορωνοϊός 2019-nCoV (Κίνα)». Θα μας εξηγήσετε τι ακριβώς σημαίνει;

Ο χαρακτηρισμός «νέος κορωνοϊός 2019-nCoV» περιγράφει  την ιδιότητα ενός νέου παθογόνου στον άνθρωπο που ανήκει στην οικογένεια των κορωνοϊών και του έχει δοθεί η ειδική ονομασία 2019- nCoV. Η ονομασία αφορά το έτος αρχικής μετάδοσης στον άνθρωπο (2019) και τα αρχικά nCoV είναι σύντμηση του novel coronavirus, δηλαδή νέος κορωνοϊός.  Χρησιμοποίησα τον όρο «κορωνοϊός» που έχει προταθεί από τον Ομότιμο Καθηγητή κ. Γ. Μπαμπινιώτη.

Ο καθηγητής κ. Παρασκευής κατά τη διάρκεια ομιλίας του σε συνέδριο για το AIDS

9)  Η χώρα μας έχει αποδείξει πως διαθέτει πρώτης τάξεως, διεθνώς αναγνωρισμένους επιστήμονες. Το ερώτημα είναι αν διαθέτει και τα κατάλληλα μέσα. Το ρωτώ αυτό γιατί όλοι γνωρίζουμε ότι κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας υπήρξαν «γενναίες» περικοπές στο ερευνητικό έργο πανεπιστημιακών εργαστηρίων και οργανισμών που ίσως να έχουν δημιουργήσει μια κάποια «ακαμψία».

Η χώρα μας βιώνει μια δύσκολη συγκυρία που έχει αγγίξει σε σημαντικό βαθμό και το πεδίο της έρευνας. Δυστυχώς, όπως προαναφέρατε, οι περικοπές έχουν δυσχεράνει σημαντικά το έργο μας, καθώς και τη δυνατότητα νέων ανθρώπων με ταλέντο και διάθεση να επενδύσουν στην έρευνα. Παρόλα αυτά, σε αρκετές περιστάσεις οι Έλληνες ερευνητές έχουν καταφέρει σημαντικά επιτεύγματα σε διαφορετικούς τομείς της επιστήμης, συναγωνιζόμενοι επί ίσοις όροις, ή ακόμα και ξεπερνώντας τις επιδόσεις Διεθνών Ακαδημαϊκών Ιδρυμάτων. Αυτό βέβαια δεν περιορίζει την άμεση ανάγκη ενίσχυσης της έρευνας στη χώρα μας, τα αποτελέσματα της οποίας μπορεί να είναι άμεσα ανταποδοτικά για την οικονομία της χώρας μας. 

10)  Διανύουμε την εποχή της πληροφορίας και της εξάπλωσης της είδησης με ταχύτατους ρυθμούς. Εδώ βέβαια κρύβονται «παγίδες». Από fake news μέχρι συνειδητή παραπληροφόρηση από ορισμένα «κέντρα» με στόχο τη χειραγώγηση του πληθυσμού. Στην περίπτωσή μας, όταν ένα τόσο σοβαρό θέμα που άπτεται της δημόσιας υγείας, πως μπορεί κάποιος να «προστατευθεί»; Τι θα πρέπει να προσέξει για την ορθή ενημέρωσή του;

Όπως ακούγεται συχνά από τα χείλη ειδικών, η αναζήτηση έγκυρης πληροφόρησης συμβάλει σημαντικά στον περιορισμό δημιουργίας πανικού στον πληθυσμό και, επίσης, είναι καίριας σημασίας για την ενημέρωση και την αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων προστασίας από τον πληθυσμό. Σε θέματα που αφορούν την υγεία και ειδικότερα θέματα Δημόσιας Υγείας, οι συμπολίτες μας μπορούν να ενημερώνονται υπεύθυνα από οργανισμούς ή φορείς, όπως ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), το Υπουργείο Υγείας, ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών (ΙΣΑ), κλπ. Αναφορικά με διεθνείς πηγές ενημέρωσης, μπορούμε να ανατρέχουμε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγεία (WHO), το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (ecdc), ή και το Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (CDC). Γενικότερα έγκυρη πληροφόρηση είναι διαθέσιμη σε εθνικούς ή διεθνείς κρατικούς και επιστημονικούς φορείς.

11)  Πόσο κοντά είμαστε στην ύπαρξη εμβολίου που θα δώσει τη λύση στην αντιμετώπιση του κορονοϊού;

Η ανάπτυξη εμβολίου εκτιμάται ότι θα χρειαστεί μερικούς μήνες αν συνυπολογίσουμε και το διάστημα των κλινικών δοκιμών που απαιτείται για τον έλεγχο της ασφάλειας των εμβολίων. 

12)  Σας γυρίζω για λίγο στο παρελθόν που έχει να κάνει και με το παρόν. Στην πανδημία του ιού HIV, του ιού της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας που προκαλεί τη νόσο AIDS. Χάθηκαν, υπολογίζεται μέχρι σήμερα, σχεδόν 30 εκατομμύρια άνθρωποι. Είναι από τις περιπτώσεις ιών που βρίσκονται σε εξέλιξη; Δεν έχει αντιμετωπιστεί πλήρως στις μέρες μας;

Για τους ανθρώπους που ζουν με την HIV λοίμωξη, υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία που χορηγείται δια βίου και επιτυγχάνει προσδόκιμο επιβίωσης σχεδόν παρόμοιο με τους ανθρώπους που δεν προσβληθεί με HIV. Στις μέρες μας η θεραπεία αποτελεί και αποτελεσματικό μέτρο πρόληψης γιατί όταν περιορίζει τη συγκέντρωση του ιού στα βιολογικά υγρά σε πολύ χαμηλά επίπεδα και καθιστά τους ανθρώπους μη-μολυσματικούς. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, ο στόχος για τον περιορισμό των μεταδόσεων του HIV είναι το πρόγραμμα 90-90-90, δηλαδή να καταφέρουμε παγκοσμίως το 90% των ατόμων με HIV να έχουν διαγνωσθεί  και από αυτούς το 90% να λαμβάνει θεραπεία που να είναι επιτυχής. Όλα αυτά υποδεικνύουν τα σημαντικά επιτεύγματα για την αντιμετώπιση και πρόληψη της HIV λοίμωξης που προκαλεί ένα νόσημα με υψηλή θνητότητα.

13)  Εδώ, στην ιδιαίτερη πατρίδα, τη Σάμο, λόγω και των έντονων μεταναστευτικών ροών που μας έρχονται από τις τουρκικές ακτές, σχεδόν σε καθημερινή βάση τους τελευταίους μήνες, υπάρχει ο φόβος μετάδοσης;

Λόγω των συνθηκών που επικρατούν το τελευταίο διάστημα στη Σάμο, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος μετάδοσης του κορωνοϊού, παρόλα αυτά η πιθανότητα εισαγωγής του συγκεκριμένου παθογόνου στην Σάμο είναι πολύ μικρή και, επίσης, υπάρχει επαγρύπνηση από τους ειδικούς για έγκαιρη αντιμετώπιση μιας πιθανής απειλής στα Νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. 

14)  Η Σάμος, η ιδιαίτερη πατρίδα σας, παραμένει σταθερή επιλογή επιστροφής όταν υπάρχει διαθέσιμος χρόνος από τα ακαδημαϊκά καθήκοντα;

Η Σάμος κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην καρδιά μου και στις προτιμήσεις μου. Είναι η ιδιαίτερη πατρίδα μου και πραγματικά θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που μεγάλωσα σε ένα φυσικό περιβάλλον με την ομορφιά και τη γαλήνη του νησιού μας. Έχω κρατήσει πολλές εικόνες στο μυαλό μου, όπως για παράδειγμα η θέα από το ηλιοβασίλεμα στον κόλπο της Σάμου, αγναντεύοντάς το από την Αγία Ειρήνη,   και τις αναπολώ συχνά γαληνεύοντας τις σκέψεις μου. Η Σάμος αποτελεί τον προορισμό της καρδιάς μου…

Κύριε καθηγητά, σας ευχαριστώ πολύ για την ενημέρωση των αναγνωστών του «Σαμιακού Βήματος» και εύχομαι πάντα συνεχή πρόοδο της τόσο σημαντικής επιστήμης που υπηρετείτε αλλά και των φοιτητών σας.