Η συμβολή της Σάμου στον Αγώνα Ανεξαρτησίας

Έχει τη θέση της στην ιστορία της Εθνεγερσίας μας και η Σάμος. Εδούλεψε και εκείνη για τη λευτεριά. Για την απόκτησή της αγωνίστηκαν ακούραστα και πολλές θυσίες έκαναν, χωρίς να δουν να βραβεύονται οι κόποι τους, καθώς και των άλλων, οι Σαμιώτες αθλητές του ’21. Θυσίες που πρόσφεραν στον μεγάλο βωμό του απελευθερωτικού αγώνα του Έθνους, ότι εκλεκτό σε ψυχές και κορμιά είχε να επιδείξει το μικρό αυτό νησί του Αιγαίου.

Γιατί η Σάμος εργάστηκε για το γενικό σκοπό, για τους κοινούς πόθους των σκλαβωμένων ραγιάδων, έχοντας τη βοήθεια των άλλων, όπως γίνονταν μ’ άλλα μέρη που βρίσκονται στη χέρσο Ελλάδα. Η Σάμος μόνη της πήρε τα όπλα. Κατεχόταν κι αυτή από τον φλογερό ενθουσιασμό που κυριαρχούσε στις ψυχές των υπόδουλων και την πίστη ότι ο αγώνας της, καθώς όλος , θα δικαιωθεί γιατί το πλήρωμα του χρόνου είχε φτάσει. Κι αφού πήρε τα όπλα δεν τα παράτησε. Δεν τάριξε τα πόδια του τυράννου που, εκδικητικός πολλές φορές, γύρεψε να προσβάλλει το νησί. Μεγάλη συμβολή στον αγώνα που δεν εκτιμήθηκε καθώς έπρεπε.

Οι χωριάτες, οι γεωργοί – οι αστοί στο νησί ήταν λίγοι- που μόνη τους δουλειά ήταν η τσάπα και το φτυάρι, έγιναν οι καλλίτεροι πολεμιστές. Τα βαριά ροζιασμένα τους χέρια, μ’ αγάπη κρατούσαν τα καριοφίλια που τους συντρόφευαν στον ελαφρύ τους ύπνο. Αυτοί που πρώτα, με τη δύση του ήλιου αργά και σιωπηλά πήγαιναν στα σπίτια τους από τα χωράφια χωρίς να τολμούν να σηκώσουν τα μάτια, τώρα βάδιζαν περήφανα με το βλέμμα τους ψηλά.

Η σημασία που έχει η σαμιώτικη συμβολή στην Επανάσταση είναι μεγάλη. Απ΄ όλο το Αιγαίο που είναι γιομάτο νησιά, μόνο πέντε, αν εξαιρέσουμε τα κοντινά στην Πελοπόννησο Ύδρα και Σπέτσες, μόνο πέντε κράτησαν το βάρος του αγώνα. Η μεγαλόνησος που οι προσπάθειες για την απόκτηση της ποθητής λευτεριάς στέκουν και θα στέκουν ψηλά, θαυμάσια δείγματα απαράμιλλου ηρωισμού και δεν θα σβήσουν ποτέ στο διάβα του χρόνου, η άγονη Κάσος, που πριν απ’ όλους τους άλλους πρόσφερε τον εαυτό της ολοκαύτωμα, τα Ψαρά, η μικρούλα φωλιά των μεγάλων ναυμάχων, η άδενδρη Μύκονος που είχε αρχηγό της την Μαντώ Μαυρογένους και η Σάμος. Οι καταστροφές της Κάσου και των Ψαρών περιόρισαν τον αριθμό. Στο τέλος η Κρήτη, μόνη εκεί κάτω στο νοτιά και η Σάμος εργάστηκαν για την πραγμάτωση των πόθων τους.

Ο αγώνας της δεύτερης, αναμφίβολα έχει εξαιρετική σημασία, γι αυτό και υμνείται από το σύνολο εκείνων που ασχολήθηκαν με το ’21 και χαρακτηρίζεται ως η «ύπερ πάσαν άλλην νήσον, διαπρέψασα, εκτός Ύδρας και Σπετσών» κατά Τρικούπην. Κατόρθωσε χάρις στον ενθουσιασμόν και την πίστη της να κρατήσει ψηλά, εφτά μόλις στάδια μακρυά από το στόμα του λύκου, δέκα τρία ολόκληρα χρόνια της σημαία της Επανάστασης, χωρίς να σκύψει ποτέ, ούτε και προσωρινά το κεφάλι, σ’ ολόκληρο το Αιγαίο και μάλιστα χωρίς να δεχτεί να την υποστείλει η ίδια.

Κι ακόμα να γίνει το φόβητρο των απέναντι εχθρών με τις συνεχείς αποβάσεις και επιδρομές που απασχολούσαν χιλιάδες αντιπάλων. Εύκολο είναι να σκεφτούμε τι θα γίνονταν αν η Σάμος είχε την τύχη της Κάσου και των Ψαρών. Πυκνά πλήθη Τούρκων που είχαν καθηλωθεί στη Μικρά Ασία, ξεκούραστοι και νέοι, θα ρίχνονταν στον αγώνα στη χέρσο Ελλάδα. Και το βάρος δεν θα ήταν μικρό, ούτε πρόσκαιρο. Σαν φρούριο από τα ισχυρότερα ανέκοπτε όλες τις προσπάθειες για την καταστροφή του, που ίσως να είχε σαν επακολούθημα μια γενικότερη καταστροφή. Κι όχι μόνο αυτό. Η Σάμος ενίσχυσε όσο καλύτερα μπορούσε τον γενικό αγώνα. Χιλιάδες γρόσια έστελνε κάθε τόσο στην κεντρική διοίκηση, στον στόλο, και τα άλλα νησιά προμήθευε με τροφές και άλλα είδη και άνδρες έστειλε να πολεμήσουν στην Αττική και αλλού, όπου έπεσαν όλοι σαν Ιερολοχίτες. Αυτή εξοικονομούνταν, όπως όπως. Για ένα η Σάμος είναι αξιοκατάκριτη. Για τις εμφύλιες διαμάχες της, στις οποίες μεγάλη ευθύνη έχει η Κεντρική Διοίκηση. Σ’ αυτό, δυστυχώς, ακολούθησε την άλλη Ελλάδα, που πολλές φορές ενώ προχωρούσε ο εχθρός οι αρχηγοί συνέχιζαν τις διαφωνίες τους. Και περισσότερο αξιοκατάκριτη είναι η Σάμος, γιατί αυτή διοικούνταν με θαυμάσιο στρατοπολιτικό σύστημα και είχε επικεφαλής έναν μόνο άρχοντα, σοβαρό, γνωστικό και πατριώτη, ενώ στην άλλη Ελλάδα τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Κατά τα άλλα το νησί διοικήθηκε θαυμάσια, αποτελώντας ένα μικρό κρατίδιο που δεν του έλειπε η Κυβέρνηση μήτε η Βουλή.

Όπως όλα τα μέρη, όλοι οι τόποι που αγωνίστηκαν έχει και η Σάμος τα παλικάρια της. Παλικάρια που δεν υστερούν σε φρόνηση και ανδρεία των άλλων. Μακάρι να ήταν όλοι γενναίοι όπως ο Γεωργιάδης, ο Λαχανάς, ο Μελαχροινός, ο Κονταξής, ο Αγγελινίδης, που έδωσαν για τον αγώνα κάθε τι, μέχρι τη ζωή τους. Η άλλη Ελλάδα δεν τους ξέρει και μήτε αναφέρονται στην ιστορία του αγώνα, Ανήκουν στη χορεία των αφανών που έβαλαν τα θεμέλια του μνημείου της Λευτεριάς.

Όχι λιγότερη ανδρεία έδειξαν στις κρίσιμες περιστάσεις σ΄ όλο αυτό το διάστημα οι γυναίκες, με πρώτη τη σύζυγο του Λογοθέτη. Πάντα βοήθησαν σ’ ότι χρειάστηκαν και πιστά ακολούθησαν τους άνδρες τους στα δεινά, την ευτυχία και τον εκπατρισμό.

Κάθε επέτειος του αγώνα είναι μνημόσυνο για τις ψυχές των παλικαριών που σκοπό της ζωής τους έταξαν τη Λευτεριά και που προτίμησαν από μια ελεύθερη σκλαβιά τον εκπατρισμό, ξέροντας πως αφήνουν για πάντα τα χώματα του μικρού νησιού τους, πηγαίνοντας στο άγνωστο για τύχη και για πατρίδα.

Μνημόσυνο ευλαβικό των καρδιών μας και του νου για τους αγωνιστές του 1821.

Από το βιβλίο «Η Σάμος και το ’21», Κώστας Ι. Πτίνης, Σάμος 1990