Εκατό χρόνια από το θάνατο της Ελένης Σβορώνου

Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από το θάνατο της Ελένης Σβορώνου, μια από τις πιο αξιόλογες μορφές της Ελλάδας των αρχών του περασμένου αιώνα που τιμούσε το όνομα της γενέτειράς της , μια ψυχή που διακρινόταν όχι μονάχα από εσωτερική δύναμη αλλά και μεγάλη ψυχή.

Η Ελένη Σβορώνου γεννήθηκε στην Έφεσσο, αλλά μεγάλωσε και έζησε στη Σάμο. Κατάγονταν από ευγενική οικογένεια της Κεφαλλονιάς και ο παππούς της Γεράσιμος Σβορώνος αξιωματικός του ρωσικού στρατού είχε εγκατασταθεί στη Σάμο το 1908, υπηρέτησε σαν πρόξενος της ρωσικής αυτοκρατορίας και στάθηκε ο πρώτος που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και παρακίνησε τον Κωνσταντίνο Λαχανά να επαναστατήσει το νησί στις 18 Απριλίου 1821. Καρδιά πραγματικά αγγελική, στάθηκε για 39 χρόνια, όσα και η ζωή της, πρότυπο ανθρώπου.

Το ποιητικό της ταλέντο, πλούσιο, καλύπτει τα τελευταία είκοσι χρόνια της σύντομης παραμονής της στη γη. «Σπανίως η φύσις συγκέντρωσε τόσα ψυχικά και πνευματικά χαρίσματα και σπανίως τα εξαίρετα ταύτα χαρίσματα ενηρμονίσθησαν τόσον τελείως με τους ευγενέστερους παλμούς της καρδιάς», έγραψε ο Ιωάννης Βακιρτζής.

Όταν κυκλοφόρησε η πρώτη ποιητική της συλλογή τα «Εαρινά φύλλα» ο ημερήσιος και περιοδικός τύπος της πρωτεύουσας ασχολήθηκαν με τα πιο επαινετικά λόγια. Τα «Δειλινά» ενίσχυσαν τη γνώμη ότι ο κύκλος των Ελλήνων ποιητών ενισχυόταν με νέα δύναμη. «Τα ποιήματά της είναι αληθινές εμπνεύσεις. Από τους αβίαστους στίχους της ξεχύνεται μια γλυκιά μελαγχολική φιλοσοφία, ένα άρωμα τρυφερότητας, στοργής, αγάπης για κάθε καλό, ωραίο, και ένας πόνος απέραντος για κάθε λύπη, θλίψη και συμφορά. Μοιάζουν τα ποιήματά της το τριαντάφυλλο που και όταν ξεραθεί κρατεί τη μυρωδιά του», έγραψε ένας κριτικός. Τις ίδιες κρίσεις διατυπώνουν πολλοί για το καυστικό χιούμορ που τη διέκρινε. Άφησε δηκτικότατα επιγράμματα και αριστουργηματικές παραφράσεις των μύθων του Αισώπου, πραγματικά μοναδικές.

Με το θάνατό της Σβορώνου το 1918 έσβησε και το περίφημο «Μικρασιατικό Ημερολόγιο» που επί σειρά ετών στάθηκε ο σύνδεσμος ελευθέρων και υπόδουλων Ελλήνων. Όλα τα μεγάλα ονόματα της ελληνικής επιστήμης, τέχνης και φιλολογίας παρουσιάζονται στους τόμους του «Ημερολογίου» που κυκλοφορούσαν κάθε χρόνο σε χιλιάδες και έφεραν το χαιρετισμό της πατρίδας και την ανάμνηση της οικογενειακής εστίας στους ξενιτεμένους. Μακρύς ο κατάλογος των συνεργατών του και ανάμεσα σε αυτούς σοφοί εργάτες του πνεύματος πανευρωπαϊκής φήμης που εκτιμούσαν το έργο της.

Ο πρόωρος θάνατος της Ελένης Σβορώνου δεν θεωρήθηκε σαμιακή απώλεια, αλλά πανελλήνια. Την θρήνησαν κοντά στους δικούς της όλοι οι σάμιοι, γιατί η γεμάτη ζωή, δράση και αστείρευτη σε έμπνευση ποιήτρια, είχε σταθεί στο πλάι τους σε κάθε χαρά και λύπη. Το πανελλήνιο έχανε μια προσωπικότητα και σε αυτό ομόφωνη υπήρξε η γνώμη των λογοτεχνικών κύκλων της πρωτεύουσας που θεωρούσαν τιμή τους να βλέπουν τα ονόματά τους στις σελίδες του «Ημερολογίου» και να αλληλογραφούν μαζί της.

Με στίχους που βρίσκονται στα «Δειλινά» νομίζει κανείς πως η ίδια τραγούδησε το θάνατό της

Λόγια της μαύρης μου καρδιάς

Τραγούδια μου αγαπημένα

Πότε ντυμένα με χαρά

Πότε με δάκρια βρεγμένα

Εσείς αντίλαλος πικρός

Θα μείνετε απ΄ τη ζωή μου

Να με θυμίζετε στη γη

Σ΄ όσους αγάπησ΄ η ψυχή μου

Σεις θα μιλήτε όταν κλειστό

Το στόμα μου θε να σωπαίνη

Και θε να ζήτε όταν εγώ

Θάμαι νεκρή, λησμονημένη.

Το έργο της στίχοι και πεζά είναι σκορπισμένο στους δύο τόμους του «Ημερολογίου του Αιγαίου», τις δύο ποιητικές συλλογές της και στους δεκατρείς τόμους του «Μικρασιατικού». Επίσης σε ξένα περιοδικά, γαλλικά και ιταλικά.

Πηγή: Μορφές και σχεδιάσματα, Κώστας Πτίνης