Πένη Πετράκου: «Η ενσωμάτωση ενός τέτοιου μνημείου ήταν για εμάς μια πρόκληση»

Με αφορμή τη λειτουργία, ενός πραγματικά μοναδικού κτηρίου (τηρουμένων αναλογιών και κλίμακας, ορισμένοι το χαρακτηρίζουν «μικρό Μουσείο Ακρόπολης»), του Δημοτικού Μεγάρου Πυθαγορείου, η αρχιτέκτων Πένη Πετράκου μιλά στο «Σαμιακόν Βήμα» και στον διευθυντή του Μάνο Στεφανάκη για τις αρχικές αποφάσεις και προσπάθειες, τις δυσκολίες, τις προκλήσεις και το τελικό αποτέλεσμα που δικαιώνει όσους μόχθησαν για την ανέγερσή του στον ιστορικό τόπο του Πυθαγορείου.

1)  Επιτρέψτε μου να ξεκινήσουμε για την απόφαση ανέγερσης. Αν δεν κάνω λάθος δρομολογήθηκε η κατασκευή του ως Δημαρχείο Πυθαγορείου, όταν ακόμη υφίστατο ξεχωριστός Δήμος Πυθαγορείου ώστε να στεγαστούν οι υπηρεσίες του αφού το παλαιό κτήριο, στην πλατεία Ειρήνης, δεν ήταν κατάλληλο. Δώστε μας μερικά στοιχεία από εκείνη την περίοδο.

Η σκέψη για την ανέγερση νέου Δημαρχείου στο Πυθαγόρειο, σύμφωνα με όσα μπορώ να γνωρίζω, ξεκινά λίγο μετά την εφαρμογή του Σχεδίου Καποδίστρια. Το παλαιό κτήριο στην Πλατεία Ειρήνης, παρόλη την ανακαίνιση και την προσθήκη ενός ορόφου, άρχισε να μην επαρκεί για τις ανάγκες του «Καποδιστριακού» Δήμου Πυθαγορείου που περιελάμβανε δέκα χωριά. Οι Υπηρεσίες του Δήμου ήταν διεσπαρμένες σε διάφορα κτήρια της ευρύτερης περιοχής, γεγονός που δυσκόλευε την καθημερινότητα τόσο των πολιτών, όσο και των υπαλλήλων.

Το οικόπεδο ΝΙΚΟΛΑΡΕΪΖΗ αποτελούμενο από δύο τμήματα που χωρίζονται μεταξύ τους από μη διανοιγμένη δημοτική οδό συνολικού εμβαδού 1182,04μ2, με έγκριση δόμησης από την Αρχαιολογική Υπηρεσία μετά από ανασκαφική έρευνα, θεωρήθηκε ιδανικό και λόγω της θέσης του, που γειτνιάζει με το Κάστρο Λυκούργου Λογοθέτη, την εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος αλλά και τον μεγάλο υπαίθριο δημοτικό χώρο στάθμευσης.

Μετά από απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου με δήμαρχο τον Νίκο Μάρκου, ο Δήμος Πυθαγορείου προχώρησε στην αγορά του οικοπέδου.

Δεν ξέρω αν είναι σύμπτωση, αλλά στο πρώτο Σχέδιο Πόλεως του Λιμένος Τηγανίου (Πυθαγόρειο), το 1865, ο μηχανικός της ηγεμονίας F. BOUCHET τοποθετεί το Μέγαρο και άλλα δημόσια κτήρια στο λόφο του Κάστρου γύρω από την εκκλησία και την πλατεία του.*   

Πριν ακόμα ξεκινήσει η ανέγερση του Δημαρχείου η συγκυρία της εύρεσης αρχαίων στο προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου Πυθαγορείου κατά την ανέγερση εκεί Δημοτικού Νηπιαγωγείου, οδήγησε τον Δήμο να προχωρήσει στη χρήση του δυτικού τμήματος του οικοπέδου ΝΙΚΟΛΑΡΕΪΖΗ για τον σκοπό αυτό.

Έτσι, το Δημαρχιακό Μέγαρο περιορίστηκε στο ανατολικό τμήμα του οικοπέδου.  

Στο αρχείο μας βρίσκω τα πρώτα σχέδια για την ανέγερση του Δημαρχείου να έχουν χρονολογία 2004.

* Βαγγέλης Δημητριάδης: η οικιστική περιπέτεια του πυθαγορείου μέρος πρώτο

2)  Ξεκινά η εφαρμογή του «Καλλικράτη», καταργούνται οι πρώην 4 Δήμοι του νησιού και έχουμε έναν ενιαίο Δήμο, τον Δήμο Σάμου. Το έργο συνεχίζεται ενώ έχουμε πλέον τη Δημοτική Ενότητα Πυθαγορείου. Αρκετοί αναρωτήθηκαν, αρχικά, ποιος ο λόγος να συνεχίζονταν η ανέγερση. Οφείλεται στο ότι ήδη είχε εγκριθεί και εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση των εργασιών;

Πολλοί, μεταξύ των οποίων και οι εκτός Σάμου Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, έθεταν συχνά αυτό το ερώτημα. Το Πυθαγόρειο (Αρχαία Σάμος), που μαζί  με τον Αρχαιολογικό Χώρο του Ηραίου είναι από το 1992 ένα από τα δεκαεπτά Μνημεία στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην Ελλάδα και ένα από τα οχτακόσια τριάντα δύο στον κόσμο, αποτελεί την Ιστορική Πρωτεύουσα του ενιαίου Δήμου Σάμου.

Έτσι, θεωρώ ότι η Ανέγερση του Δημαρχιακού Μεγάρου είναι απόλυτα αιτιολογημένη.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειώσω ότι η απόφαση αυτή της Ανέγερσης του Δημαρχείου βρήκε υποστήριξη από τον εκάστοτε Δήμαρχο και τα Δημοτικά Συμβούλια τόσο του Καποδιστριακού Δήμου Πυθαγορείου (Νίκος Μάρκου, Πολυκράτης Κωνσταντινίδης και Γιώργος Γεωργιάδης) όσο και του ενιαίου Δήμου

Σάμου αργότερα με τον σημερινό Δήμαρχο κ. Μιχάλη Αγγελόπουλο να είναι εκείνος που αποφάσισε την ολοκλήρωση του έργου.

Το έργο, είχε μεν ενταχθεί στο πρόγραμμα «ΘΗΣΕΑΣ», χρειάστηκε όμως κάθε φορά η πολιτική βούληση των τοπικών αρχών και η προσπάθεια και συνδρομή των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου αλλά και των τοπικών κυρίως φορέων του Υπουργείου Πολιτισμού, ώστε το έργο να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί.

Θεωρώ ότι αυτό το κτίριο που είναι ένα φωτεινό παράδειγμα συνεργασίας πολλών φορέων και μεμονωμένων ατόμων που συνέδραμαν ο καθένας από τη θέση του, αποδεικνύει ταυτόχρονα και την δυσκαμψία του συστήματος στην Ελλάδα, αφού απαιτήθηκαν δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια για να καταφέρουμε να το εγκαινιάσουμε.

Φωτογραφίες: "Σαμιακόν Βήμα"

3)  Κα Πετράκου, ήταν εξαρχής αυτό το αρχιτεκτονικό σχέδιο του κτηρίου ή υπήρξαν αλλαγές;

Όπως προανέφερα, το οικόπεδο ΝΙΚΟΛΑΡΕΪΖΗ είχε ήδη ανασκαφεί και υπήρχε έγγραφο της 3ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (αριθμός πρωτοκόλλου 175/03.02.2000), που επέτρεπε την οικοδόμησή του υπό τους παρακάτω όρους:

-  Να μείνει αδόμητο τμήμα του οικοπέδου όπου είχαν βρεθεί αρχαίοι τοίχοι που θα έπρεπε να προστατευτούν με κατάχωση.

-  Η οικοδομή να διασπαστεί σε δύο τουλάχιστον κτήρια στο ανατολικό και δυτικό τμήμα του οικοπέδου

-  Τα κτίρια να είναι ισόγεια με υπόγειο

-   Οι θέσεις των κτιρίων να καθοριστούν σε συνεννόηση  με τις συναρμόδιες εφορείες ΚΑ ΕΠΚΑ και 3^η ΕΒΑ

-   Ο ι εργασίες εκσκαφής να γίνουν με παρακολούθηση φύλακα Αρχαιοτήτων

-   Η αρχιτεκτονική μελέτη και μελέτη θεμελίωσης να υποβληθούν στις συναρμόδιες ΚΑ ΕΠΚΑ και 3^η  ΕΒΑ προς έγκριση.

Όταν λοιπόν ανατέθηκε το έργο στο Τεχνικό μας Γραφείο και ξεκινήσαμε τη σύνταξη της πρώτης μελέτης γνωρίζαμε τους «σκληρούς» αυτούς όρους. Σε συνεργασία με τις Τεχνικές Υπηρεσίες συντάχθηκε το κτηριολογικό πρόγραμμα. Είχε ανεγερθεί ήδη το Νηπιαγωγείο (που σήμερα λειτουργεί σαν Δημοτικός Παιδικός Σταθμός Πυθαγορείου) και άρα η απαίτηση της δημιουργίας δύο κτηρίων είχε ήδη καλυφθεί.

Το ΒΔ τμήμα του οικοπέδου όπου είχαν καταχωθεί οι αρχαίοι τοίχοι έμεινε αδόμητο και το κτήριο απομακρύνθηκε κατά τρία μέτρα από το ανατολικό όριο του οικοπέδου στην οδό Μεταμορφώσεως όπου είχε την κύρια όψη και όπου προβλεπόταν η κύρια είσοδος. Το αρχικό σχέδιο είχε συμπαγείς όγκους και τηρούσε συμμετρίες όπως και τα παλαιότερα μεγάλα κτήρια στο Πυθαγόρειο που ήταν επηρεασμένα από τον Νεοκλασικισμό. Είχε εμβαδόν περίπου 1.000,00μ2 και προέβλεπε χώρους για τη στέγαση του Δημάρχου, των Αντιδημάρχων, του Δημοτικού Συμβουλίου, της Γραμματείας και των Τεχνικών και Οικονομικών Υπηρεσιών του Δήμου. 

Το γραφείο μας εξασφάλισε τις απαραίτητες εγκρίσεις για την αρχιτεκτονική και στατική μελέτη  από τις συναρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού.

Με μέριμνα των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου εκδόθηκε η απαραίτητη οικοδομική άδεια από την Πολεοδομία Σάμου και έγιναν οι διαδικασίες δημοπράτησης του έργου και ξεκίνησαν οι εργασίες εκσκαφής για τη θεμελίωση του κτηρίου υπό την παρακολούθηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Σύντομα, προς έκπληξη όλων, άρχισε  να αποκαλύπτεται αρχαίος τοίχος στην νότια πλευρά του οικοπέδου. Οι εργασίες διακόπηκαν, συνεχίστηκε όμως η ανασκαφή από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα –αν υπολογίσει κανείς ότι οι αρχαιολόγοι μετρούν τον χρόνο σε αιώνες- αποκαλύφθηκαν το πρωτο- βυζαντινό τείχος και ένας αγωγός που διασχίζει το οικόπεδο.

Η εκλιπούσα μηχανικός των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Γιάννα Σκαλιάρη έκανε τις απαραίτητες αποτυπώσεις.

Από το γραφείο μας συντάχθηκαν νέα αρχιτεκτονική και στατική μελέτη που κατατέθηκαν προς έγκριση στο Τοπικό Συμβούλιο Μνημείων Βορείου Αιγαίου τον Δεκέμβριο του 2011.

Η νέα μελέτη μετά από πρόταση της ΚΑ ΕΠΚΑ προέβλεπε την διατήρηση του κελύφους του κτηρίου με κατάργηση όμως στο εσωτερικό του κτηρίου τόσο στο πρώτο όσο και στο δεύτερο επίπεδο του τμήματος όπου βρέθηκε το τείχος και

διατηρούσε τον κεραμικό αγωγό στο δάπεδο του κατώτερου επιπέδου.

Μετά την έγκριση των νέων μελετών ξεκίνησε η σκυροδέτηση του κτηρίου από την δυτική προς την ανατολική πλευρά του οικοπέδου.

Όμως, η περιπέτεια δεν είχε τελειώσει αφού κατά την εκσκαφή για την ολοκλήρωση του τελευταίου τμήματος του φέροντα οργανισμού βρέθηκε νέο τείχος παράλληλα με την οδό Μεταμορφώσεως. Νέα διακοπή των εργασιών, νέες ανασκαφές και αποτυπώσεις, σύνταξη νέων μελετών και υποβολή τους στο Υπουργείο Πολιτισμού. Ζητείται η έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Επισκέψεις στο Υπουργείο Πολιτισμού στην Αθήνα με τη συνοδεία του τότε Δημάρχου Σάμου, κυρίου Στέλιου Θάνου, και αλλεπάλληλες συνεννοήσεις και ανταλλαγή ηλεκτρονικής αλληλογραφίας με αρμόδιους αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους μέχρι να φτάσουμε στην τελική «έγκριση της τροποποιημένης αρχιτεκτονικής μελέτης ανέγερσης Δημαρχιακού κτηρίου  στο Ο.Τ.67 Πυθαγορείου Σάμου» (με το με αριθμό πρωτοκόλλου ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΒΜΑ/ΤΑΧΜΑΕ/223195/131472/7908/2803/02.09.14 έγγραφο) μετά από ομόφωνη Γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (Συνεδρία 25/15.07.14).

Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η σημερινή μορφή του Δημαρχείου.

4)  Τι είδους προβληματισμοί τέθηκαν, όσον αφορά το σχεδιασμό, όταν ανακαλύφθηκαν τα αρχαία ερείπια;

Τη στιγμή που βρέθηκε το νότιο τμήμα του τείχους, η πρώτη σκέψη μας σκέψη ήταν «τώρα μπλέξαμε».

Καθώς το γραφείο μας (Στέλιος Λουλουργάς – Πένη Πετράκου), δραστηριοποιείται για πολλά χρόνια στην περιοχή, γνωρίζαμε πολύ καλά τι σημαίνει για το προς ανέγερση κτήριο η εύρεση αρχαίων κατά τη διάρκεια της εκσκαφής του οικοπέδου.

Αντικρίζοντας όμως, αυτό το καταπληκτικά χτισμένο από αρχαιότερα υλικά, ίσως σε αναμονή κάποιας επίθεσης, πρωτοβυζαντινό, όπως πληροφορηθήκαμε από τους αρχαιολόγους, τείχος, ξέραμε ότι θα αποτελούσε ένα πλεονέκτημα για το κτήριό μας.

Η ενσωμάτωση ενός τέτοιου μνημείου που είναι μια ακόμα απόδειξη της Ιστορικότητας του τόπου ήταν για εμάς μια πρόκληση.  

Δεν θα πω ότι ο δρόμος ήταν εύκολος, ειδικότερα όταν βρέθηκαν και τα αρχαία στο ανατολικό όριο του οικοπέδου. Παρόλο που είχαμε σε κάθε βήμα την στήριξη τόσο της ΚΑ ΕΠΚΑ με προϊσταμένη στη Σάμο, την αρχαιολόγο κυρία Μαρία Βιγλάκη που έκανε ότι ήταν δυνατόν ώστε να μην υπάρξει καμία καθυστέρηση στις διαδικασίες όσο και των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου με τους μηχανικούς Γιάννη Καραγιαννίδη, Αγγέλα Καζάκου και Γιάννα Σκαλιάρη.

Δεν θα κρύψω ότι ο σχεδιασμός ενός τέτοιου κτηρίου από ένα Τεχνικό Γραφείο της επαρχίας δημιουργούσε σε κάποιους επιφυλάξεις για το αποτέλεσμα και προκάλεσε σχόλια όπως «κυρία Πετράκου, πολύ πιο σημαντικοί αρχιτέκτονες από εσάς, όταν προσπάθησαν να ενσωματώσουν αρχαιότητες στα   κτήρια τους, δεν κατάφεραν να λύσουν το θέμα της υγρασίας και τα αρχαία πρασίνισαν», από υπευθύνους εκτός Σάμου. Ευτυχώς, όλα αυτά ξεπεράστηκαν.

5)  Το κτήριο προκαλεί θαυμασμό και συνεχώς ακούγονται θετικά και εγκωμιαστικά σχόλια. Μιλήστε μας για την προσέγγισή σας όσον αφορά το αρχιτεκτονικό του σχέδιο. Υπήρχαν περιορισμοί στον σχεδιασμό, που σας ανάγκασαν σε λύσεις στις οποίες δεν θα καταφεύγατε σε διαφορετική περίπτωση;

Είμαστε πολύ ευχαριστημένοι με τα θετικά και εγκωμιαστικά σχόλια.

Η τελική μορφή του κτηρίου είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων με την εύρεση των αρχαίων να αποτελεί τον σημαντικότερο.

Αναγκαστήκαμε να προσαρμόσουμε το κτηριολογικό μας πρόγραμμα και τους όγκους του Δημαρχείου. Είχαμε πάντα κατά νου την προστασία και την ανάδειξη των αρχαίων, αλλά θέλαμε ταυτόχρονα να «εκμεταλλευτούμε» την ύπαρξή τους προς όφελος του κτηρίου μας, όσο και αν αυτό ακούγεται ματαιόδοξο.

Παράλληλα, είχαμε να αντιμετωπίσουμε και το θέμα της ένταξης ενός τόσο μεγάλου κτηριακού όγκου στον Πολεοδομικό ιστό του Πυθαγορείου, αλλά και αποφάσεων που έπρεπε να πάρουμε σχετικά με την μορφή, τα υλικά, τα χρώματα.

Μετά από «ομηρικές μάχες» και «δημιουργικές αντιπαραθέσεις» τόσο μεταξύ μας στο γραφείο όσο και με τις αρμόδιες Υπηρεσίες φτάσαμε στο τελικό αποτέλεσμα.

Το όλο θέμα βέβαια δεν τελειώνει στον σχεδιασμό. Υπάρχει και η εφαρμογή των σχεδίων. Η ελληνική νομοθεσία δεν επέτρεπε την ανάμειξη του γραφείου μας στην επίβλεψη της κατασκευής, την οποία ανέλαβε η Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου.

Βέβαια, επειδή δεν εγκαταλείπεις το «παιδί» σου στην τύχη του, ήμασταν καθ΄ όλη τη διάρκεια της ανέγερσης στη διάθεση των εργοληπτών Δημήτρη Αναγνώστου και Γιώργου Αντωνίου και των Τεχνικών Υπηρεσιών με επιβλέποντα του έργου τον μηχανικό Ευγένιο Δελώνη, με τους οποίους είχαμε αγαστή αν και άτυπη συνεργασία.  

6)  Πως νιώθετε όταν βλέπετε ολοκληρωμένη τη δουλειά σας, το σχέδιό σας να έχει πάρει την τελική του μορφή και από το σχεδιαστήριο να έχει μετατραπεί σε ένα κομμάτι αισθητικής, στον χώρο μιας ιστορικής περιοχής, στο εσωτερικό του οποίου, πλέον, θα λειτουργούν και θα δημιουργούν συνάνθρωποί μας, συμπολίτες μας.

Αυτή είναι ίσως η πιο δύσκολη ερώτηση. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής σαν αρχιτέκτονας έχεις την αγωνία να μεταφερθεί σωστά το σχέδιο από το χαρτί στο έδαφος, να εξηγήσεις στον κάθε τεχνίτη το σχέδιο, να βρεις λύση σε επιμέρους προβλήματα που δεν φαίνονται όταν σχεδιάζεις.

Στην συγκεκριμένη περίπτωση αυτό ήταν ακόμα πιο δύσκολο μια και δεν είχαμε αναλάβει την επίβλεψη.

Τώρα που το έργο έχει τελειώσει, σε μεγάλο μέρος του όπως το είχα φανταστεί,  νοιώθω ανακούφιση, μια μικρή υπερηφάνεια, ευγνωμοσύνη για όλους όσοι συμμετείχαν και βοήθησαν στην ολοκλήρωσή του, αλλά και αγωνία για το μέλλον του.

Εύχομαι να αγαπηθεί από τους χρήστες του, να το χαρούν αλλά και να το προσέξουν σαν δικό τους.

Φωτογραφίες: "Σαμιακόν Βήμα"