Νίκος Ζαχαριάς: «Σχημάτισα την αίσθηση ότι η Σάμος ήταν στο κέντρο του τότε γνωστού κόσμου...»

Συνέντευξη με τον καθηγητή και πρόεδρο του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, κ. Νίκο Ζαχαριά, με αφορμή τη διάλεξή του στη Σάμο, στις 8 Ιουνίου, με θέμα: «Φως από το παρελθόν με τη χρήση της Αρχαιομετρίας και των νέων τεχνολογιών», στα πλαίσια του φεστιβάλ «Ηραία – Πυθαγόρεια». Μιλώντας στον δ/ντή του «Σαμιακού Βήματος», Μάνο Στεφανάκη, αναφέρεται και στη χρονολόγηση του Πανάγιου Τάφου (το θέμα είχε λάβει, δικαίως, διεθνείς διαστάσεις προβολής), στην οποία πήρε μέρος, με εντυπωσιακά αποτελέσματα.

1) Κύριε καθηγητά, επιτρέψτε μου να ξεκινήσω από το θέμα της διάλεξης που δώσατε στο Πυθαγόρειο, στο νέο Δημοτικό Μέγαρο. Ίσως ο όρος να μην είναι ευρέως γνωστός γι’ αυτό καλό θα ήταν να τον εξηγήσουμε. Αρχαιομετρία, τι σημαίνει;

Η Αρχαιομετρία  είναι πλέον ‘παλαιά υπόθεση’ αφού μετράει κοντά 70 χρόνια από όταν πρωτοξεκίνησε ως ερευνητική θεματική (archaeometry), εξειδικευμένο εργαστήριο στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και επιστημονικό περιοδικό που συνεχίζεται ως τις μέρες μας (Archaeometry Journal).  Στην Ελλάδα υπάρχει από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 με την ίδρυση του οικείου εργαστηρίου στο οποίο είχα την χαρά να ειδικευτώ ως υπότροφος του Υπουργείου Ανάπτυξης και υποψήφιος διδάκτορας του Ε.Μ. Πολυτεχνείου.  Στις μέρες μας υπάρχουν αρκετές δεκάδες ερευνητές σε ελληνικά ιδρύματα που ασχολούνται με την αρχαιομετρία η οποία περιγράφεται ως η εφαρμογή όλων των φυσικών μεθόδων για την επίλυση θεμάτων του παρελθόντος και των υλικών καταλοίπων του ανθρώπου (χρονολογήσεις υλικών, προέλευση αντικειμένων, παλαιοδιατροφή, ανασύνθεση παλαιοπεριβάλλοντος κ.ά. καθώς και τις πρόσφατες ψηφιακές εφαρμογές για την απόδοση τέχνεργων, κτιρίων και χώρων πολιτισμού).

2) Από το ξεκίνημα των σπουδών σας, στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, είχατε σκεφτεί να ασχοληθείτε με την Αρχαιομετρία ή προέκυψε στην πορεία;

Ομολογώ, καθόλου, γιατί δεν το γνώριζα. Είχα την τύχη να με παραπέμψει σε αυτή την έρευνα ο μακαριστός καθηγητής μας Θ. Σκουλικίδης, ο οποίος αφιέρωσε πολλές δεκαετίες της ζωής του στην αντιστροφή της γυψοποίησης των μαρμάρων του Παρθενώνα σώζοντάς τα από την απώλεια του διαβρωτικού περιβάλλοντος της Αττικής και που σήμερα τις θαυμάζουμε στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης.

3) Η Αρχαιομετρία αποτελεί αναμφισβήτητα ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον «μπόλιασμα» θετικών επιστημών και αρχαιολογίας. Ένας νέος άνθρωπος που θα ήθελε να σπουδάσει προς αυτή την κατεύθυνση από που θα έπρεπε να ξεκινήσει; Εννοώ αν το σημείο εκκίνησης θα πρέπει να είναι το Πολυτεχνείο ή το Πανεπιστήμιο σε Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας.

Ευτυχώς σήμερα υπάρχουν  πολλές επιλογές για εξειδίκευση. Μπορεί κάποιος π.χ. να σπουδάσει μαθηματικός και στη συνέχεια να παρακολουθήσει ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα, όπως το αγγλόφωνο Cultural Heritage Materials and Technologies που προσφέρουμε στην Καλαμάτα και στη συνέχεια εάν ‘ανακαλύψει’ τι του ταιριάζει περισσότερο να συνεχίσει σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής ή απλά να ενσωματωθεί σε ερευνητικές ομάδες του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα καθόσον στη χώρα μας σε όλα τα προγράμματα που αφορούν τον Πολιτισμό υπάρχει η συνιστώσα της Αρχαιομετρίας και του εξειδικευμένου επιστήμονα.

4) Ακούστηκε εντυπωσιακό, σε όλους εμάς που παρακολουθήσαμε την ομιλία σας και δεν γνωρίζουμε, ότι η χρήση του γυαλιού πάει πολύ πίσω στο χρόνο, στην περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Μάλιστα αναφερθήκατε σε διάφανο γυαλί χρησιμοποιώντας φράση του Σενέκα για το πόσο όμορφα αναδεικνύονται τα μήλα εντός γυάλινου δοχείου! Υπάρχει η αίσθηση ότι η χρήση του υπήρξε μεταγενέστερα. Θυμάστε από μετρήσεις σε γυαλί ποιο ήταν το παλαιότερο χρονικά που έχετε συναντήσει;

Τα παλαιότερα και εντυπωσιακότερα γυαλιά είναι αυτά  των Αιγυπτιακών Βασιλείων, του Μινωικού και του Μυκηναϊκού Πολιτισμού. Πρόσφατα δημοσιεύσαμε ένα άρθρο μας που αφορά τη μελέτη 120 γυάλινων αντικειμένων της μυκηναϊκής περιόδου από μουσεία και συλλογές της Πελοποννήσου και ‘ανακαλύψαμε΄ από που προμηθεύονταν την πρώτη ύλη (Μεσοποταμία και Αίγυπτο) καθώς και τους τρόπους που το χρωμάτιζαν.

Από την ομιλία του καθηγητή Ν. Ζαχαριά στο Δημοτικό Μέγαρο Πυθαγορείου

5) Άλλο σημείο που εντυπωσίασε το ακροατήριο υπήρξε η εκτενής αναφορά στη συντήρηση και χρονολόγηση του Πανάγιου Τάφου, στην παλαιά πόλη της Ιερουσαλήμ. Εκτός των άλλων συναδέλφων σας, από την ομάδα του Μετσόβιου Πολυτεχνείου που βρεθήκατε εκεί, εσείς είχατε αναλάβει τη χρονολόγηση των κονιαμάτων. Μιλήστε μας γι’ αυτή την εμπειρία. Όλοι γνωρίζουμε πόση δημοσιότητα δόθηκε παγκοσμίως για το θέμα, και δικαίως, αφού μιλάμε για το σημείο που ετάφη ο Χριστός.

Είχαμε την χαρά και τιμή να συμμετάσχουμε σε αυτό το εντυπωσιακό τεχνικό έργο της  αναστήλωσης του Ιερού Κουβουκλίου στα Ιεροσόλυμα συντονίζοντας τις εργασίες χρονολόγησης των κονιαμάτων υπό τη διεύθυνση της διευθύντριας του προγράμματος της Καθ. Α, Μοροπούλου. Οι χρονολογήσεις έδειξαν την ιστορία του μνημείου ξεκινώντας από την ανάδειξη του χώρου από την Αγία Ελένη, μητέρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου τον 4^ο αιώνα, την περσική εισβολή του 6^ου αιώνα, τις σταυροφορικές και μεταβυζαντινές περιπέτειές του, τις επεμβάσεις των Λατίνων και τέλος την αναστήλωσή του από τον Κάλφα Κομνηνό στις αρχές του 19^ου αιώνα. Αισθανθήκαμε ότι το μνημείο μας ‘μίλησε’ στέλνοντας μηνύματα αδερφοσύνης σε όλη την ανθρωπότητα.

6) Ας έλθουμε στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Είναι σχετικά νέο πανεπιστημιακό ίδρυμα της χώρας μας αφού ιδρύθηκε το 2000. Μιλήστε μας για τις δυνατότητες που υπάρχουν σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο.

Είναι ένα από τα νεώτερα πανεπιστήμια της χώρας με τμήματα που εδράζονται στις πέντε μεγαλύτερες πόλεις του (Κόρινθο, Ναύπλιο, Τρίπολη- όπου είναι και η έδρα του-, Σπάρτη και Καλαμάτα.  Σε αυτό φοιτούν 8.000 φοιτητές εκ των οποίων οι περίπου 1.000 σε μεταπτυχιακό και διδακτορικό επίπεδο. Τα τμήματά του καλύπτουν τις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές επιστήμες, την Οικονομία, τους Υπολογιστές και Τηλεπικοινωνίες, την Νοσηλευτική και την Οργάνωση και Διαχείριση του Αθλητισμού. Πιστεύουμε ότι προχωράει και αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς και θέλει να κερδίσει το στοίχημα της προσέλκυσης φοιτητών τόσο από την χώρα όσο και από το εξωτερικό. Ένα στοίχημα που πιστεύω ότι είναι το κορυφαίο στοίχημα σε όλη την χώρα, δηλαδή η εξωστρέφεια των ελληνικών Πανεπιστημίων που πιστεύω ότι θα κερδηθεί και ότι κάποια στιγμή στο σύντομο μέλλον θα έρχονται στην Ελλάδα από όλα τα μέρη του κόσμου για σπουδές όπως είχε πετύχει η Αθήνα για πλέον των 1.000 χρόνων από τον 5^ο αιώνα π.Χ. έως τον 5^ο αιώνα μ.Χ. που υποδέχονταν φοιτητές και μελετητές από τα πέρατα του κόσμου.

7)  Στον λίγο χρόνο που είχατε στη διάθεσή σας επισκεφθήκατε το Αρχαιολογικό Μουσείο Σάμου θαυμάζοντας, μεταξύ άλλων, τον εντυπωσιακό Κούρο αλλά και τα εκατοντάδες εκθέματα της συλλογής που βρίσκεται στο «Πασχάλειο Μουσείο», στο παλαιότερο κτήριο. Τι αποκομίσατε από την επίσκεψη;

Σχημάτισα την αίσθηση ότι η Σάμος ήταν στο κέντρο του τότε γνωστού κόσμου αφού στο Ηραίο υπήρχαν αναθήματα από επισκέπτες από όλο τον αρχαίο κόσμο. Σε ένταση και αριθμούς που συγκρίνονται με τους Δελφούς και την Ολυμπία.  Και ήταν στο επίκεντρο χάριν της αισθητικής, του πολιτισμού και της τεχνολογίας των αρχαίων κοινωνιών της Σάμου. Κάτι που είναι το ζητούμενο και στις μέρες μας, δηλαδή ο συνδυασμός πολιτισμού, περιβάλλοντος και τεχνογνωσίας

8)  Κλείνοντας, θα ήθελα να δούμε πόσο ψηλά βρίσκεται η χώρα μας στην Αρχαιομετρία και αν υπάρχουν θέματα που ίσως απαιτούν διορθώσεις ή, για να το θέσω διαφορετικά, αν μπορούν να γίνουν περισσότερα παρά το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον στο οποίο έχει εισέλθει η χώρα μας τα τελευταία χρόνια επηρεάζοντας αναμφισβήτητα και τους τομείς παιδείας και έρευνας.

Η χώρα μας είναι στην πρώτη γραμμή της αρχαιομετρικής έρευνας και σε συνδυασμό με την τεχνογνωσία στις αναστηλωτικές εργασίες ηγείται και την εξάγει σε επίπεδο δημοσιεύσεων και ανθρώπων που επανδρώνουν αλλοδαπά ερευνητικά ιδρύματα.  Πιστεύω ότι είναι μια εξαιρετική επιλογή η επένδυση σε αυτό οτν τομέα που έχει και τα στοιχεία της αειφορίας αλλά και πλήθος ευκαιριών λόγω του μοναδικού και διαχρονικού πολιτισμικού περιβάλλοντος της Ελλάδας. Επιτρέψτε μου να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου που συμμετείχα στο Φεστιβάλ «Ηραίων-Πυθαγορείων» το οποίο, πλέον, είναι θεσμός και να σας ευχαριστήσω για τη θαυμάσια φιλοξενία.