Ελισάβετ Στέφα: «Η υπευθυνότητα όλων μας όχι μόνο θα βοηθήσει να διασφαλίσουμε τον ελληνικό θαλάσσιο πλούτο αλλά και να τον επεκτείνουμε».

Μία νέα επιστήμονας, η Ωκεανογράφος Ελισάβετ Στέφα, που ζει στη Σάμο αυτήν την περίοδο, μιλά στον Μάνο Στεφανάκη για την επιστήμη της, τον μαγικό κόσμο της θάλασσας, τις δυνατότητες, αλλά και τις δραστηριότητες που εξαντλούν τις ελληνικές θάλασσες, ενώ απαντά στο ακανθώδες ζήτημα εύρεσης εργασίας, που ταλαιπωρεί τους νέους της γενιάς της.

Κυρία Στέφα, θα ήθελα να ξεκινήσουμε με τις αρχικές σπουδές σας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, στο Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας της Σχολής Περιβάλλοντος που εδρεύει στη Λέσβο. Ποιο ακριβώς είναι το αντικείμενο των σπουδών στο συγκεκριμένο τμήμα;

Το Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας προσφέρει γνώσεις Ωκεανογραφίας, δίνοντας σταθερές βάσεις για ενδελεχή μελέτη των φυσικών και βιολογικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο θαλάσσιο και το παράκτιο περιβάλλον. Οι φοιτητές του τμήματος, μέσα από τα μαθήματα και τελικά την πτυχιακή τους εργασία, έχουν τη δυνατότητα να εμβαθύνουν σε έναν από τους τέσσερις τομείς της Φυσικής, της Χημικής, της Βιολογικής ή της Γεωλογικής Ωκεανογραφίας. Συνδυάζοντας βέβαια όλες αυτές τις γνώσεις ένας Ωκεανογράφος μπορεί να ακολουθήσει μια διεπιστημονική προσέγγιση για να δώσει λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα που υπάρχουν καθημερινά στο φυσικό μας περιβάλλον.

Ακολούθησε το μεταπτυχιακό σας στην Ωκεανογραφία και Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος. Περιγράψτε μας τι περιλαμβάνει και προς ποια κατεύθυνση κινείται.

Σκοπός του μεταπτυχιακού αυτού είναι η περαιτέρω εκπαίδευση και εμβάθυνση των φοιτητών στη Μελέτη, τη Διαχείριση και την Προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, καθώς και στη σύνδεση αυτών των γνώσεων με την παραγωγική διαδικασία, λαμβάνοντας μέρος σε διάφορες έρευνες. Το συγκεκριμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα παρέχει επιμέρους εξειδικεύσεις σε Βιολογική, Χημική, Φυσική και Γεωλογική Ωκεανογραφία, όπου οι νέοι επιστήμονες καλούνται να τελειοποιήσουν τις γνώσεις και δεξιότητές τους σε θέματα με στενότερο και βαθύτερο επιστημονικό εύρος, αλλά πάντα με γνώμονα την αναλυτικότερη κατανόηση και διαχείριση του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Ως ωκεανογράφος πως θα περιγράφατε το επάγγελμά σας;

Το επάγγελμα του Ωκεανογράφου είναι απαιτητικό αλλά συγχρόνως συναρπαστικό. Στηρίζεται στο συνδυασμό γνώσεων  από τα επιμέρους επιστημονικά πεδία καθώς το θαλάσσιο περιβάλλον είναι πολύπλοκο και οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα είναι συνήθως αλληλοεπηρεαζόμενες. Οι γνώσεις αυτές πρέπει να συσχετιστούν με μετρήσεις και δεδομένα που συλλέγονται από τους ίδιους τους επιστήμονες κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου. Έτσι, οι ωκεανογράφοι απαιτείται συνήθως να ταξιδέψουν για αρκετό χρονικό διάστημα και συχνά να προσεγγίσουν απομακρυσμένες ή δυσπρόσιτες περιοχές για να συλλέξουν αξιόπιστα δεδομένα, να μελετήσουν θαλάσσιους οργανισμούς στο φυσικό τους περιβάλλον ή να αναπτύξουν και να δοκιμάσουν καινούριο εξειδικευμένο εξοπλισμό. Η Ωκεανογραφία είναι μία επιστήμη που ταξιδεύει τους επιστήμονές της στο μαγευτικό κόσμο της θάλασσας, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να συνεισφέρουν ενεργά στην κατανόηση και την προστασία του πλανήτη μας. 

Κατεξοχήν χώρα της θάλασσας, από αρχαιοτάτων χρόνων η Ελλάδα, που θα την τοποθετούσατε σήμερα, αναφορικά με τον τρόπο διαχείρισης του θαλάσσιου πλούτου; Έχουμε υπερβεί κάποια όρια;

Η Ελλάδα στηρίζει μεγάλο μέρος της οικονομίας της από τις θαλάσσιες δραστηριότητες, αφού διαθέτει περισσότερα από 13.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής. Η αλιεία αποτελεί σημαντικό τομέα αυτής της οικονομίας που συντηρεί άμεσα ή έμμεσα δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους σε όλη τη χώρα αλλά κυρίως στη νησιωτική.

Δυστυχώς, όσον αφορά τους έμβιους υδρόβιους πόρους, η υπεραλίευση, ειδικά υπομεγεθών αλιευμάτων, και η χρήση καταστροφικών πρακτικών, όπως οι μηχανότρατες, οι βιντζότρατες και ο δυναμίτης, όχι μόνο διακινδυνεύουν την ελληνική οικονομία  και παράδοση αλλά και τη σταθερότητα του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Χρησιμοποιώντας μη επιλεκτικά αλιευτικά εργαλεία ή  αλιεύοντας απειλούμενα και προστατευόμενα είδη καταστρέφονται οι οικότοποι και απειλείται η ισορροπία της τροφικής αλυσίδας. Παράλληλα, προσπαθώντας να ικανοποιηθεί η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση αλιευμάτων υπάρχει μια αλματώδης αύξηση των ιχθυοκαλλιεργειών. Οι υπερανεπτυγμένες και εντατικοποιημένες μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας, όμως, αποτελούν άμεσο κίνδυνο για το θαλάσσιο περιβάλλον και διαταράσσουν την ισορροπία του. Πιο συγκεκριμένα, επιβαρύνουν το περιβάλλον με οργανικό φορτίο (περιττώματα, απεκκρίσεις και τροφές) και χημικές ουσίες που αλλάζουν τη σύσταση του θαλασσινού νερού, καθώς επίσης μειώνουν το ηλιακό φως με αποτέλεσμα να περιορίζεται η φωτοσύνθεση μεγάλων εκτάσεων προστατευόμενων οικοτόπων προτεραιότητας (λιβάδια Ποσειδωνείας κλπ).

Αντιθέτως, σχεδόν ανεκμετάλλευτος παραμένει ο θαλάσσιος ορυκτός πλούτος της Ελλάδας. Έρευνες έχουν υποδείξει περιοχές του Ιονίου αλλά και του Αιγαίου Πελάγους, όπου μετρήθηκαν μεγάλες ποσότητες κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο θαλάσσιος αρχαιολογικός πλούτος της χώρας μας. Ήδη έχουν ξεκινήσει μελέτες και έργα για τη δημιουργία καταδυτικών πάρκων σε βυθισμένους αρχαιολογικούς χώρους, όπως για παράδειγμα στο Απολιθωμένο Δάσος στη Λέσβο.

Παρατηρώντας, λοιπόν, αυτές τις αντιθέσεις το συμπέρασμα είναι ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθούν ενδελεχείς μελέτες και να θεσπιστούν όρια για να διασωθούν τα ιχθυοπαθέματα καθώς και να διερευνηθούν νέοι ορίζοντες για την εκμετάλλευση του θαλάσσιου πλούτου που μέχρι πρόσφατα ίσως δεν γνωρίζαμε πως υπάρχει. Η υπευθυνότητα όλων μας όχι μόνο θα βοηθήσει να διασφαλίσουμε τον ελληνικό θαλάσσιο πλούτο αλλά και να τον επεκτείνουμε.

Η πρόσφατη ρύπανση στη θαλάσσια περιοχή του Σαρωνικού έδειξε με τον χειρότερο τρόπο πόσο εύκολο είναι να οδηγηθούμε σε ακραίες καταστάσεις όσον αφορά την καταστροφή των θαλασσών μας και του περιβάλλοντος. Σε ανάλογες περιπτώσεις φαντάζομαι εμπλέκονται επιστήμονες ωκεανογράφοι και για τη φάση της απορρύπανσης περιοχών, ή κάνω λάθος;

Οι ωκεανογράφοι ανέλαβαν δράση σχεδόν από την αρχή του ατυχήματος. Αρχικά, παρατηρώντας και στη συνέχεια λαμβάνοντας  δεδομένα από την περιοχή. Έτσι, είχαν τις απαραίτητες μετρήσεις ώστε να διαπιστωθεί η έκταση της ρύπανσης, τόσο στον οριζόντιο όσο και στον κάθετο άξονα της ρυπασμένης περιοχής. Η μελέτη τους και η ταυτόχρονη χρήση προγραμμάτων προσομοίωσης τους έδωσε τη δυνατότητα όχι μόνο να βοηθήσουν στην καλύτερη δυνατή επιλογή μεθόδου απορρύπανσης αλλά και να ερευνήσουν τις μελλοντικές επιπτώσεις στο συγκεκριμένο οικοσύστημα. Θα μπορούν, λοιπόν, να φροντίσουν για την προστασία των θαλάσσιων οργανισμών και των οικοτόπων τους αλλά και των ανθρώπων που κατοικούν σε αυτές τις περιοχές, είτε στον τομέα της αλιείας είτε του τουρισμού και της κολύμβησης. Σημαντική θα είναι και η παρακολούθηση των περιοχών αυτών που ιδανικό θα ήταν να συνεχιστεί συστηματικά για τα επόμενα χρόνια, η οποία θα μπορεί να δώσει απαντήσεις για την ολοκληρωμένη απορρύπανση και την αποκατάσταση του οικοσυστήματος. 

Επιτρέψτε μου περάσουμε στο «ακανθώδες» ζήτημα, για πολλούς νέους επιστήμονες στις μέρες μας, τις προοπτικές στην αγορά εργασίας. Που υπάρχουν σήμερα δυνατότητες πρόσληψης μιας ωκεανογράφου; Σε ποιους τομείς θα μπορούσατε να εργαστείτε;

Για έναν Ωκεανογράφο το πεδίο των επαγγελματικών προοπτικών και των  επιλογών σταδιοδρομίας είναι ευρύ. Το θαλάσσιο περιβάλλον αποτελεί σημαντικό κλάδο στη χώρα μας και απαιτείται επίλυση ποικίλλων πιεστικών περιβαλλοντικών προβλημάτων.  Ταυτόχρονα, το εύρος των γνωστικών αντικειμένων ενός ωκεανογράφου του προσφέρει τη δυνατότητα να καλύψει σημαντικά κενά σε ανάγκες για στελέχη με ολοκληρωμένη κατάρτιση σε θέματα θαλάσσιων επιστημών.

Συγκεκριμένα, η εξειδίκευση που ακολουθεί κάθε ωκεανογράφος επιτρέπει την απασχόληση του στην Υδρογραφική Υπηρεσία, σε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια. Στον ιδιωτικό τομέα μπορεί να απασχοληθεί σε επιχειρήσεις και μονάδες υδατοκαλλιέργειας, εταιρείες περιβαλλοντικών μελετών, θαλάσσιων και παράκτιων κατασκευών, εταιρείες εκμετάλλευσης υποθαλάσσιων ορυκτών πόρων, εφαρμογών τηλεπισκόπησης και ΓΣΠ (GIS) καθώς και εργαστήρια περιβαλλοντικής μικροβιολογίας. Σημαντικό ποσοστό των επιστημόνων μπορεί να απορροφηθεί ακόμη και στον εκπαιδευτικό τομέα, όπως σχολεία, Τ.Ε.Ι. και Ι.Ε.Κ. αλλά και στις σχολές του Εμπορικού και Πολεμικού Ναυτικού.

Η λύση, αν και εφόσον υπάρχει αυτή η δυνατότητα,  εργασίας στο εξωτερικό, είναι κάτι που επιλέγουν νέοι επιστήμονες στον δικό σας τομέα; Το ρωτώ γιατί τα τελευταία χρόνια της κρίσης στη χώρα μας, δεκάδες χιλιάδες Έλληνες, νέοι επιστήμονες, έχουν βρεθεί σε ξένες χώρες όπου ήδη εργάζονται, με αμφίβολες προοπτικές επιστροφής στην Ελλάδα.

Όπως όλοι οι νέοι ηλικιακά Έλληνες, έτσι και οι Ωκεανογράφοι ψάχνοντας για εργασία στρέφουν όντως πλέον τα βλέμματά τους στο εξωτερικό. Δυστυχώς παρ’ όλο το μεγάλο εύρος επαγγελματικών προοπτικών, στη σημερινή Ελλάδα της «κρίσης», δεν υπάρχει άμεση επαγγελματική  αποκατάσταση και σε αυτόν τον τομέα. Πολλοί ωκεανογράφοι αναζητούν θέσεις διδακτορικών σε άλλες χώρες, αφού στη χώρα μας δεν μπορούν να συντηρηθούν αν δεν έχουν μια δεύτερη εργασία, ενώ οι θέσεις εργασίας στους διάφορους ερευνητικούς τομείς είναι λιγοστές επειδή δεν ανατίθενται συχνά επιδοτούμενα προγράμματα, τα οποία θα μπορούσαν να συντηρήσουν οικονομικά τους νέους επιστήμονες.

Αν ένα νέο παιδί έχει τη φυσική έλξη προς τη θάλασσα και θα ήθελε να κατευθυνθεί προς ανώτατες σπουδές, γύρω από αυτή, όπως τις δικές σας, τι συμβουλές θα του δίνατε;

Η Ωκεανογραφία είναι μία δύσκολη και σύνθετη επιστήμη και ως εκ τούτου χρειάζεται ολοκληρωμένη κατάρτιση και συστηματική παρακολούθηση των ερευνητικών εξελίξεων στους τέσσερις τομείς της. Έτσι, ο μελλοντικός επιστήμονας, έχοντας τις απαραίτητες βάσεις στη φυσική, τη χημεία, τα μαθηματικά και τη βιολογία θα μπορέσει να εμβαθύνει στον κάθε τομέα και τελικά να εξειδικευθεί. Ακολουθώντας τα βήματα και τις καθοδηγήσεις των καθηγητών του και έχοντας  ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον, φαντασία και όρεξη για δημιουργία θα διευρύνει τους ορίζοντες του και θα μπορέσει να συμβάλλει στην επιστήμη. Όμως, η πιο σημαντική προϋπόθεση είναι η έμφυτη περιέργεια και αγάπη για τη Θάλασσα. Επειδή όταν κάποιος αγαπάει αυτό που κάνει τότε σίγουρα θα πετύχει σε αυτό.

Από την έντυπη έκδοση