Μικρές στιγμές στη μεγάλη ιστορία

Φωτογραφία: samosbook.blogspot.gr

Εκείνο που πιο πολύ γοητεύει στην Ιστορία δεν είναι τα μεγάλα γεγονότα, οι μεγάλες και ένδοξες μάχες, οι μεγάλοι και διάσημοι βασιλιάδες και στρατηγοί και τα κατορθώματά τους, αλλά κάποια ασήμαντα σε πρώτη ματιά επεισόδια, που, όμως, καμιά φορά μπορεί να παίξουν ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη της ίδιας της παγκόσμιας Ιστορίας.  Πολλές τέτοιες στιγμές, ολοζώντανες και ολόδροσες, μπορεί να βρει κανείς στην αρχαία γραμματεία· εκεί βρίσκεται ίσως και ένα μεγάλο μέρος της γοητείας της. Μια τέτοια περίπτωση αφηγείται ο ιστορικός Ηρόδοτος, ο πατέρας της Ιστορίας, με την απαράμιλλη μαγεία του λόγου του. 


Ενα πρωινό του 522 π.Χ. ο Σαμιώτης Συλοσών, γιος του Αιάκη, ένας πλεϊμπόι της εποχής του, που τον είχε εξορίσει από το νησί ο αδελφός του, ο τύραννος της Σάμου Πολυκράτης, στην Αίγυπτο, ανέβαινε προς την αγορά της Μέμφιδος, ντυμένος με έναν υπέροχο ολοπόρφυρο μανδύα. Τυχαία συναντιέται με έναν Πέρση αξιωματικό. Η Αίγυπτος, εκείνα τα χρόνια ακριβώς, είχε κατακτηθεί από τον Καμβύση, το βασιλιά της Περσίας. Στην εκστρατεία τον είχε βοηθήσει και ο ίδιος ο Πολυκράτης. 


- Ωραίος ο μανδύας σου, του λέει ο Πέρσης. Πόσα θέλεις για να μου τον πουλήσεις;

- Εγώ το μανδύα μου δεν τον πουλάω ούτε για όλο το χρυσάφι που θα μπορούσες να μου δώσεις, του απαντάει ο Συλοσών. Αλλά αφού σου αρέσει τόσο πολύ, σου τον χαρίζω!

Ενα απλό και ασήμαντο επεισόδιο, που θα μπορούσε εύκολα να είχε ξεχαστεί εντελώς. Λίγο μετά το επεισόδιο, όμως, συμβαίνουν συγκλονιστικές αλλαγές στην παγκόσμια Ιστορία. Στην Περσία γίνονται ταραχές και ο Καμβύσης αναγκάζεται να πάρει βιαστικά το δρόμο για τα Σούσα, δεν φτάνει, όμως, ποτέ, επειδή πεθαίνει ξαφνικά καθ' οδόν. Οι στρατηγοί κινούνται γρήγορα και εκλέγουν ανάμεσά τους βασιλιά τον καλύτερο, ένα σωματοφύλακα του Καμβύση, από αριστοκρατική γενιά, που δεν ήταν άλλος από τον Δαρείο -τον αξιωματικό στον οποίο ο Συλοσών είχε χαρίσει το μανδύα του!

Τον ίδιο καιρό, όμως, και στην ίδια τη Σάμο ο Πολυκράτης, διψασμένος για πλούτη, πέφτει στην παγίδα του Πέρση σατράπη Οροίτη, που του υπόσχεται αμέτρητα πλούτη και περνάει στην απέναντι μικρασιατική ακτή, όπου βρίσκει φριχτό θάνατο!

Την εξουσία στη Σάμο αναλαμβάνει ο Μαιάνδριος, γραμματικός του Πολυκράτη, ένα ασήμαντο, κατά τα άλλα, και ανίκανο πρόσωπο, που είχε, όμως, πρόσβαση στο κρατικό θησαυροφυλάκιο.

Τα πληροφορείται όλα αυτά ο Συλοσών, αντιλαμβάνεται ότι ο Δαρείος είναι αυτός στον οποίο είχε χαρίσει το μανδύα του, ανεβαίνει στα Σούσα και στέκεται μπροστά στο παλάτι φωνάζοντας ότι είναι ευεργέτης του Μεγάλου Βασιλέα. Τον φέρνουν μπροστά στο βασιλιά, που με έκπληξη αναγνωρίζει τον... ευεργέτη του.

- Εσύ, που τότε, όταν ήμουν άσημος, μου χάρισες τόσο μεγαλόψυχα ό,τι πιο αγαπητό είχες, τι θέλεις για ανταπόδοση; τον ρωτάει.

- Τη Σάμο, λέει αυτός, που τώρα την εξουσιάζει ένας υπάλληλος του αδελφού μου.

Στέλνει ο Δαρείος τον Οτάνη, έναν από τους στενούς του συνεργάτες, με στρατό στη Σάμο και του παραγγέλνει να φροντίσει να παραδοθεί η εξουσία στον Συλοσώντα «χωρίς να ανοίξει μύτη».

Τα πράγματα, όμως, δεν εξελίχθηκαν όπως τα ήθελε ο Δαρείος. Ο Μαιάνδριος, τρομαγμένος, βιάζεται να συμφωνήσει να παραδώσει την εξουσία στον Συλοσώντα και να φύγει, οπότε οι Πέρσες, σίγουροι ότι η υπόθεση τελείωσε έτσι απλά, στήνουν τις σκηνές και τους θρόνους τους έξω από την ακρόπολη και αναπαύονται αμέριμνοι. Ο Μαιάνδριος, όμως, είχε έναν αδελφό ο οποίος, μαθαίνοντας την προδοσία του αδελφού του, καταφέρνει να προσεταιριστεί μερικούς από τους μισθοφόρους και ρίχνεται στους ανυποψίαστους Πέρσες, σκοτώνοντας μερικούς από τους πιο εκλεκτούς. Εξαλλος ο Οτάνης, ξεχνάει την εντολή του αφέντη του και διατάζει τους στρατιώτες του να ξεθεμελιώσουν την πόλη και τα Ιερά και να σκοτώσουν όσους βρίσκουν μπροστά τους, αδιάφορο αν ήταν γέροι ή παιδιά, ακόμη και τους ικέτες στα Ιερά. Ερήμωσε η Σάμος, τόσο, που, με τραγική ειρωνεία, έφτασαν οι επιζήσαντες να αυτοσαρκάζονται με τη γνωστή από τον Ηρόδοτο φράση «έκητι Συλοσώντος ευρυχωρίη», χάρη στον Συλοσώντα ευρυχωρήσαμε...

Αυτή η καταστροφή αποτέλεσε ουσιαστικά την αρχή του τέλους της περιόδου ακμής και δόξας που βίωσε το νησί κατά την αρχαϊκή περίοδο. Οσο και αν βρέθηκε αργότερα η Σάμος συχνά ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της ελληνικής Ιστορίας, ποτέ δεν μπόρεσε να ξαναφτάσει στο επίπεδο της ακμής που είχε ζήσει τους προηγούμενους αιώνες, πριν από το 522 π.Χ.

Και όλα αυτά για μια τυχαία συνάντηση... για ένα μανδύα!

Αυτή την καταστροφή, βέβαια, τη βρίσκουμε μπροστά μας συχνά εμείς οι αρχαιολόγοι που δουλεύουμε στις ανασκαφές της Σάμου! Τη ζούμε στα ευρήματα, στα αφιερώματα, που, κολοβωμένα αλλά εντυπωσιακά, ξαναβγαίνουν στο φως από τους λάκκους, όπου είχαν απορριφθεί ως άχρηστα, καθαγιασμένα ωστόσο, υλικά, κυρίως στα Ιερά. Ξεθεμελιωμένος ο αρχαϊκός ναός της Αρτέμιδος στα έλη της Μικρής Γλυφάδας, ξεθεμελιωμένα τα κτίσματα του παλαιότερου Ιερού της Δήμητρας Θεσμοφόρου, χαμένα σήμερα κάτω από τα τοιχάρια των νεότερων φάσεων της πόλης.


*Ο Κωνσταντίνος Τσάκος είναι επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων. Εχει εργαστεί στις Εφορείες Αρχαιοτήτων Κυκλάδων-Σάμου, Ακρόπολης, Αρχαίας Ολυμπίας, Ιωαννίνων, Θεσσαλονίκης. Το όνομά του έχει συνδεθεί ιδαίτερα με τις ανασκαφικές έρευνες και την οργάνωση του θαυμάσιου νέου Μουσείου στην αρχαία πόλη της Σάμου. 

Πηγή: Ελευθεροτυπία